فرسودگی صنایع، بحران جدید اقتصاد ایران

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی تازه به بررسی وضعیت فرسودگی صنایع و الزامات بازسازی و نوسازی خطوط تولید پرداخته است. بر اساس این گزارش، پس از آغاز دور جدید تحریم‌ها در سال 1397، خالص سرمایه‌گذاری در بخش صنعت به شدت کاهش یافته و بخش بزرگی از ماشین‌آلات دچار استهلاک شده‌اند. به همین دلیل بیش از یک‌سوم بنگاه‌های صنعتی کوچک با ظرفیتی کمتر از 50 درصد فعالیت می‌کنند؛ روندی که می‌تواند آینده صنعتی شدن ایران را با تهدید جدی مواجه سازد.

فرسودگی ماشین‌آلات و کاهش سرمایه‌گذاری

یکی از عوامل اصلی افت بهره‌وری در صنایع، مستهلک بودن ماشین‌آلات است. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در بسیاری از سال‌های دهه 90، رشد تشکیل سرمایه ثابت در بخش ماشین‌آلات منفی بوده است؛ به‌ویژه سال‌های 1391 با رشد منفی 38.9 درصد، 1397 با منفی 33.6 درصد و 1398 با منفی 19.5 درصد. این موضوع نشان می‌دهد که هزینه استهلاک از میزان سرمایه‌گذاری جدید پیشی گرفته و عملا انگیزه‌ای برای نوسازی تجهیزات صنعتی باقی نمانده است.

اثر تحریم‌ها و جهش نرخ ارز

تحریم‌ها و نوسانات نرخ ارز موجب شده هزینه واردات و نوسازی تجهیزات به‌شدت افزایش یابد. این شرایط، نه تنها رقابت‌پذیری صنایع داخلی را در برابر تولیدکنندگان خارجی کاهش داده، بلکه هزینه تولید را نیز بالا برده و سودآوری بنگاه‌ها را محدود کرده است. ادامه فعالیت با ماشین‌آلات فرسوده، در بلندمدت امکان‌پذیر نخواهد بود و محدودیت جدی بر رشد اقتصادی کشور اعمال می‌کند.

کاهش تشکیل سرمایه و بهره‌وری

بر اساس آمار بانک مرکزی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در فاصله سال‌های 1390 تا 1401 حدود 48 درصد کاهش داشته و در همین بازه زمانی تشکیل سرمایه ثابت خالص نزدیک به 98 درصد افت کرده است. این کاهش بیانگر آن است که سرمایه‌گذاری‌های موجود عمدتا صرف جبران استهلاک شده و ظرفیت جدیدی به تولید کشور افزوده نمی‌شود. در همین حال، نرخ بالای مصرف انرژی ناشی از ماشین‌آلات فرسوده نیز هزینه‌های تولید را تشدید کرده است.

وضعیت صنایع در شهرک‌های صنعتی

طبق داده‌های سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، از بیش از 52 هزار واحد صنعتی مستقر در شهرک‌ها، حدود 6589 واحد غیرفعال هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد 53.6 درصد از تعطیلی‌ها به دلیل کمبود نقدینگی، 16.9 درصد ناشی از نبود تقاضا و بخشی دیگر به علت مشکلاتی مانند فرسودگی تجهیزات، ضعف تکنولوژی و نارسایی در تامین مواد اولیه رخ داده است. استان‌هایی نظیر اصفهان، زنجان، یزد و مازندران سهم بالاتری از تعطیلی واحدها به دلیل فرسودگی ماشین‌آلات دارند.

پیش‌نیازهای اجرای طرح نوسازی

مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید می‌کند که اجرای موفق طرح بازسازی و نوسازی صنایع، نیازمند فراهم شدن چهار بستر کلیدی است: امکان‌پذیری فنی، اقتصادی، مالی و ارتقای ظرفیت جذب فناوری‌های جدید. برای تحقق این اهداف، لازم است لایحه‌ای جامع با ضمانت اجرایی قوی تحت عنوان «حمایت از بازسازی و نوسازی صنایع پیشران» تدوین شود.

راهکارهای پیشنهادی

از جمله راهکارهای ارائه‌شده می‌توان به اصلاح ماموریت صندوق صنایع پیشرفته برای حمایت مالی از نوسازی ماشین‌آلات، تخصیص بخشی از منابع صندوق توسعه ملی برای واردات تجهیزات صنعتی، استفاده از ابزارهای تامین مالی زنجیره‌ای، معافیت‌های مالیاتی و گمرکی برای خرید ماشین‌آلات مدرن و همچنین تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی اشاره کرد.

به نظر می‌رسد بدون بازسازی و نوسازی خطوط تولید و جایگزینی تجهیزات فرسوده، چشم‌انداز رشد پایدار اقتصادی کشور با تهدید جدی روبه‌رو خواهد شد و حفظ ظرفیت موجود نیز دشوارتر می‌شود.