دماسنج بلوغ بازار اختیار معامله در بورس ایران

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، صرف تحلیل عدد مطلق یک شاخص آماری به تنهایی سنجه مناسبی برای ارزیابی میزان بلوغ بازار سرمایه محسوب نمی شود. در مقابل، نسبت ارزش معاملات اختیار معامله به ارزش معاملات خرد بازار سهام، شاخصی گویاتر برای سنجش سطح توسعه یافتگی و بلوغ بازار مشتقات است. این نسبت نشان می دهد چه میزان از فعالیت بازار به ابزارهای پیشرفته و غیرمستقیم اختصاص یافته و سرمایه گذاران تا چه حد از امکان پوشش ریسک و طراحی استراتژی های پیچیده استفاده می کنند. بررسی این شاخص در بازار سرمایه ایران از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، تصویری از حرکت تدریجی اما پرنوسان بازار اختیار معامله کشور ارائه می دهد؛ بازاری که اگرچه در مقایسه با استانداردهای جهانی همچنان کوچک است، اما نشانه هایی معنادار از رشد و تغییر رفتار در آن مشاهده می شود.

دماسنج بلوغ مشتقات

بازار مشتقات مالی و به ویژه اختیار معامله یکی از ارکان اصلی بازارهای مالی مدرن به شمار می رود و نقش مهمی در تعمیق بازار، افزایش کارایی و مدیریت ریسک ایفا می کند. نسبت ارزش معاملات اختیار معامله به ارزش معاملات بازار سهام، نشان می دهد چه سهمی از فعالیت معاملاتی بازار به ابزارهایی اختصاص دارد که فراتر از خرید و فروش مستقیم سهام، امکان پوشش ریسک، استفاده از اهرم مالی و مدیریت حرفه ای پرتفوی را فراهم می کنند. روند این نسبت در بازار سرمایه ایران از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، مسیر رشد تدریجی اما ناپایدار بازار اختیار معامله را به خوبی نمایان می سازد.

وضعیت بازار اختیار معامله در ابتدای ۱۴۰۱

بررسی داده ها نشان می دهد که در ابتدای سال ۱۴۰۱، نسبت ارزش معاملات اختیار معامله به کل معاملات بازار سهام در سطوحی بسیار پایین و نزدیک به صفر تا حدود نیم درصد قرار داشت. این سطح پایین بازتابی از نوپا بودن بازار آپشن در ایران، محدودیت دارایی های پایه و سررسیدها، ضعف نقدشوندگی، نبود بازارگردان های موثر و آشنایی محدود بخش بزرگی از سرمایه گذاران با ماهیت این ابزار بود. در این مقطع، اختیار معامله بیشتر ابزاری تخصصی برای گروهی کوچک از معامله گران حرفه ای محسوب می شد و نقش آن در ساختار کلی بازار بسیار حاشیه ای بود.

رشد تدریجی و ناپایدار در ادامه ۱۴۰۱

در ادامه سال ۱۴۰۱، نسبت معاملات اختیار معامله به تدریج افزایش یافت و در برخی مقاطع به محدوده یک تا دو درصد رسید. این رشد آهسته اما معنادار را می توان نتیجه افزایش نوسانات بازار سهام، فعال شدن اختیار معامله صندوق های اهرمی، توسعه نسبی زیرساخت های معاملاتی و گسترش آموزش های بازار سرمایه دانست. با این حال، نوسانات شدید این نسبت نشان می داد که بازار آپشن همچنان از عمق و پایداری کافی برخوردار نیست و با کاهش هیجان یا افت نقدینگی بازار نقدی، حجم معاملات آن به سرعت کاهش می یابد.

شتاب نسبی بازار آپشن در سال ۱۴۰۲

با ورود به سال ۱۴۰۲، روند صعودی این نسبت شتاب بیشتری گرفت و عمدتا در محدوده دو تا چهار درصد نوسان کرد. شکل گیری قله های بالاتر نسبت به سال قبل نشان داد که اختیار معامله در حال خروج از وضعیت کاملا حاشیه ای است و به تدریج به ابزاری مکمل برای بخشی از فعالان بازار تبدیل می شود. افزایش تعداد معامله گران حرفه ای تر، گسترش استراتژی های کوتاه مدت و استفاده محدود از آپشن ها برای پوشش ریسک پرتفوی های سهامی، از عوامل موثر بر این تغییر رفتار بود.

نقش نوسانات و محدودیت های مقرراتی

با وجود رشد نسبی، رفتار این شاخص در سال ۱۴۰۲ همچنان ناپایدار باقی ماند. جهش های مقطعی معاملات اختیار معامله اغلب هم زمان با افزایش نااطمینانی، افت های شدید یا رشدهای پرشتاب بازار سهام رخ داد. از سوی دیگر، اعمال محدودیت هایی بر موقعیت های باز توسط شرکت و سازمان بورس در مقاطعی از سال ۱۴۰۲ نشان داد که ساختار مقرراتی نیز تاثیر مستقیمی بر توسعه بازار آپشن دارد. در بسیاری از دوره ها، با بازگشت نسبی آرامش به بازار سهام، سهم اختیار معامله دوباره کاهش یافت.

ورود به فاز جدید در سال ۱۴۰۳

در سال ۱۴۰۳، نسبت ارزش معاملات اختیار معامله به بازار سهام وارد فاز تازه ای شد. در برخی مقاطع، این نسبت به سطوحی نزدیک به هشت تا حتی ده درصد رسید که در بازار سرمایه ایران کم سابقه بود. اگرچه این سطوح به صورت پایدار حفظ نشد و نسبت پس از آن به محدوده پنج تا شش درصد بازگشت، اما همین جهش ها نشان دهنده افزایش نقش اختیار معامله در رفتار معاملاتی بازار است. این تحول را می توان حاصل افزایش پذیرش ابزارهای مشتقه، رشد دانش مالی بخشی از فعالان بازار و جذابیت بیشتر آپشن ها در فضای پرنوسان دانست.

فاصله بازار ایران با استانداردهای جهانی

مقایسه بازار اختیار معامله ایران با بازارهای جهانی نشان می دهد که فاصله قابل توجهی همچنان وجود دارد. در بازارهای توسعه یافته، به ویژه ایالات متحده، ارزش معاملات آپشن ها معمولا معادل بیست تا چهل درصد معاملات بازار سهام است و در دوره های پرنوسان حتی از این سطوح فراتر می رود. در بازارهای اروپایی نیز نسبت هایی در حدود ده تا بیست و پنج درصد مشاهده می شود. حتی بسیاری از بازارهای نوظهور مانند هند، برزیل و کره جنوبی توانسته اند با اصلاح مقررات، تقویت بازارگردانی و سرمایه گذاری در آموزش، این نسبت را به محدوده پنج تا بیست درصد برسانند.

چالش ها و الزامات توسعه بازار آپشن ایران

فاصله موجود میان بازار ایران و نمونه های جهانی را می توان ناشی از محدودیت تنوع دارایی های پایه، سررسیدها و استراتژی های معاملاتی، آموزش ناکافی سرمایه گذاران، محدودیت های مقرراتی و ضعف بازارگردانی دانست. نقش کمرنگ سرمایه گذاران نهادی در بازار مشتقات ایران نیز یکی از عوامل کلیدی این شکاف محسوب می شود. با این حال، رشد تدریجی نسبت معاملات اختیار معامله در صورت هدایت صحیح می تواند به بهبود پوشش ریسک، کاهش رفتارهای هیجانی در بازار نقدی و افزایش کارایی کلی بازار سرمایه منجر شود.

مسیر پیش روی بازار مشتقات

در جمع بندی می توان گفت که روند نسبت ارزش معاملات اختیار معامله به بازار سهام از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، تصویری نسبتا روشن از مسیر بلوغ تدریجی بازار مشتقات ایران ارائه می دهد. اگرچه این نسبت هنوز با استانداردهای جهانی فاصله دارد، اما روند صعودی آن نشان دهنده ظرفیت بالای توسعه این بازار است. دستیابی به نسبت های دو رقمی پایدار مستلزم توسعه ابزارها، اصلاح مقررات، تقویت نقش بازارگردان ها و سرمایه گذاران نهادی و سرمایه گذاری هدفمند در آموزش فعالان بازار خواهد بود؛ مسیری که می تواند اختیار معامله را به یکی از ارکان اصلی ثبات و کارایی بازار سرمایه ایران تبدیل کند.