خودرو سازان چینی بازار ایران را ترک می کنند؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، آینده حضور خودرو سازان چینی در ایران در‌هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. شرکت‌هایی که طی یک دهه گذشته با رشد چشمگیر تولید، به بازیگران اصلی بازار خودرو تبدیل شده‌اند، اکنون میان ماندن و خروج از بازار ایران بر سر دو راهی قرار دارند. پرسش اصلی این است که آیا تعادل بازار خودرو در ایران در آستانه تغییر است؟

حضور پررنگ خودروسازان چینی در بازار ایران

گزارش اخیر بلومبرگ درباره نحوه فعالیت خودروسازان چینی در ایران، ابعاد تازه‌ای از حضور آن‌ها در بازار کشور را فاش کرده است. طی سال‌های گذشته و به‌رغم تحریم‌های بین‌المللی، سهم خودروسازان چینی در بازار ایران رشد چشمگیری داشته است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم این شرکت‌ها از کل بازار خودرو از 8 درصد در سال 1395 به حدود 24 درصد در سال 1403 رسیده است. در نتیجه، چینی‌ها اکنون انحصار نسبی در بخش خودروهای مونتاژی دارند و بخش مهمی از تقاضای میانی بازار را پوشش می‌دهند.

هزینه‌های پنهان همکاری با ایران

در مقابل، حضور در بازار ایران برای این شرکت‌ها بدون هزینه نیست. بلومبرگ در گزارشی با عنوان «خودروهای چینی در برابر مس ایرانی؛ چگونه تحریم‌ها تهاتر را احیا کردند» اعلام کرده است که فعالیت برخی شرکت‌های چینی در ایران، روسیه و کوبا موجب شده سرمایه‌گذاران بین‌المللی از خرید سهام آن‌ها در بورس هنگ‌کنگ صرف‌نظر کنند. این شرکت‌ها برای جلب اعتماد بازار سرمایه مجبور شده‌اند وعده خروج از ایران و کوبا تا پایان سال 2024 را بدهند و کاهش حضور در روسیه را تا سال 2027 در دستور کار قرار دهند. در نتیجه، ماندن در ایران ممکن است به زیان اعتبار جهانی و ارزش سهام آن‌ها تمام شود.

محدودیت‌های تازه با فعال‌سازی مکانیسم ماشه

فعال شدن مکانیسم ماشه نیز فشار مضاعفی بر روابط تجاری ایران وارد کرده است. این مکانیسم، تحریم‌های گذشته شورای امنیت را بازمی‌گرداند و موجب انزوای بیشتر اقتصادی می‌شود. برخلاف گذشته که عمدتا تحریم‌ها از سوی آمریکا اعمال می‌شد، اکنون چین در برابر شورای امنیت قدرت چانه‌زنی محدودی دارد. قطع روابط بانکی، محدودیت در مبادلات مالی و افزایش ریسک همکاری با ایران، ادامه فعالیت در بازار خودروی کشور را برای چینی‌ها دشوارتر کرده است. تجربه گذشته نیز نشان داده است که با تشدید تحریم‌ها، بسیاری از شرکت‌های چینی بازار ایران را ترک می‌کنند.

سهم اندک ایران در درآمد خودروسازان چینی

برخی خودروسازان چینی اعلام کرده‌اند که سهم ایران در مجموع فروش جهانی‌شان بسیار ناچیز است. طبق گزارش‌ها، درآمد حاصل از بازار ایران و کوبا برای یکی از این شرکت‌ها کمتر از نیم درصد از کل درآمد سالانه آن بوده، در حالی که روسیه بیش از 25 درصد از درآمد سال 2023 را تشکیل داده است. اگر این آمار درست باشد، تحمل ریسک‌های سیاسی و مالی برای بازاری با چنین سهم اندکی، منطقی به نظر نمی‌رسد.

افشای مسیرهای دور زدن تحریم‌ها

بلومبرگ همچنین از روش‌های پیچیده تهاتری میان ایران و چین پرده برداشته است. طبق این گزارش، خودروسازان چینی قطعات خودرو را به شرکت‌های واسطه در شهر آن‌چینگ می‌فروشند تا به‌صورت نیمه‌مونتاژ به ایران ارسال شوند. در مقابل، فلزات ایرانی مانند مس و روی خام و گاهی محصولات کشاورزی نظیر پسته به چین صادر می‌شود. این مسیر اگرچه از نظر فنی ناقض تحریم‌ها نیست، اما اکنون با علنی شدن جزئیات آن، ادامه‌اش ریسک‌ بالایی دارد. هرگونه تکرار این روش می‌تواند همکاری‌های آتی این شرکت‌ها با کشورهای غربی را با خطر مواجه کند.

آینده مبهم بازار خودروی ایران

با افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی، خودروسازان چینی ناچارند هزینه و منفعت حضور خود در ایران را از نو محاسبه کنند. در صورتی که تصمیم به خروج بگیرند، بازار خودروی کشور با چالشی جدی مواجه می‌شود. رشد 165 درصدی تولید خودروسازان خصوصی طی هشت سال گذشته و سهم 24 درصدی آن‌ها از کل تولید نشان می‌دهد خروج این شرکت‌ها ضربه‌ای جدی به تعادل عرضه وارد خواهد کرد.

پیامدهای احتمالی خروج چینی‌ها

بازار خودرو ایران را می‌توان به هرم تقاضا تشبیه کرد؛ در قاعده آن خودروهای داخلی، در میانه خودروهای مونتاژی چینی و در رأس خودروهای وارداتی قرار دارند. حذف یا کاهش عرضه در بخش میانی باعث کمبود تنوع، افزایش قیمت و تغییر رفتار خریداران خواهد شد. مشتریان ممکن است ناچار به انتخاب خودروهای داخلی با کیفیت پایین‌تر یا خودروهای وارداتی گران‌تر شوند.

در این میان، نه تولید داخل و نه واردات توان پاسخگویی به نیاز این بخش از بازار را ندارند. تولیدکنندگان داخلی با کمبود نقدینگی، قیمت‌گذاری دستوری و مشکلات تامین قطعات مواجه‌اند و واردات خودرو نیز با موانعی همچون تعرفه‌های نامشخص، توقف ثبت‌سفارش و عدم تخصیص ارز روبه‌روست. سید حامد عاملی، معاون وزارت صمت، اخیرا اعلام کرده است که از ابتدای سال حتی یک دلار برای واردات خودرو تخصیص نیافته است.

در چنین شرایطی، خروج احتمالی خودروسازان چینی می‌تواند بازار خودرو را با بحران عرضه، افزایش قیمت و بلاتکلیفی خریداران مواجه کند. آینده صنعت خودرو در ایران، بیش از هر زمان دیگری، به تصمیم نهایی چینی‌ها و سیاست‌های اقتصادی دولت گره خورده است.