ضرورت بازنگری در ساختار شاخص بورس

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، ساختار شاخص‌سازی در بازار سرمایه ایران یکی از موضوعات بنیادین اما کمتر مورد توجه در نظام تحلیلی بازار است. در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، طراحی و انتشار شاخص‌ها برعهده شرکت‌های تخصصی موسوم به «ایندکس پرووایدرها» است، در ایران این مسئولیت به‌طور کامل در اختیار نهادهای ناظر مانند بورس‌ها و سازمان بورس قرار دارد. این تمرکزگرایی، عملا فضای رقابت و نوآوری را در حوزه شاخص‌سازی محدود کرده و باعث شده بازار از تنوع شاخص‌های تحلیلی بی‌بهره بماند.

ضرورت بازنگری در نظام شاخص‌سازی بازار سرمایه

در بازارهای پیشرفته، شاخص‌ها ابزار اصلی تحلیل، مقایسه و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران به شمار می‌روند. این شاخص‌ها نه تنها متنوع و چندوجهی طراحی می‌شوند، بلکه متناسب با اندازه شرکت‌ها، میزان سهام شناور آزاد و رفتار قیمتی بازار، مدل‌سازی اختصاصی دارند. در مقابل، در ایران فعالان بازار عملا به چند شاخص محدود، مانند شاخص کل و شاخص هم‌وزن، دسترسی دارند. نتیجه چنین تمرکزی، کاهش عمق تحلیلی بازار و شکل‌گیری نگاه تک‌بعدی نسبت به روند عمومی سهام است.

محدودیت شاخص کل در بازنمایی واقعیت بازار

در حال حاضر شاخص کل بورس تهران به عنوان شاخص مبنا مورد توجه فعالان بازار است. این شاخص از نوع توتال ریترن است و سود نقدی شرکت‌ها را نیز در محاسبات لحاظ می‌کند. اما بخش قابل توجهی از سود نقدی از بازار خارج می‌شود و عملا تاثیری در رشد قیمت سهام ندارد. بنابراین، تمرکز بیش از حد بر شاخص کل می‌تواند تصویری غیرواقعی از وضعیت بازار ارائه دهد و منجر به تحلیل‌های جهت‌دار شود.

نقش شرکت‌های اطلاعات مالی در طراحی شاخص‌های جدید

برای اصلاح این وضعیت، ضروری است که فضا برای فعالیت شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی و سرویس‌پرووایدرها بازتر شود تا آن‌ها بتوانند شاخص‌های متنوعی را متناسب با ساختار بازار طراحی کنند. در این مسیر، تغییر رویکرد از شاخص‌های توتال ریترن به شاخص‌های قیمتی و ارزشی اهمیت دارد؛ شاخص‌هایی که نوسانات واقعی قیمت سهام را منعکس کرده و در دوره‌های پرداخت سود نقدی نیز تصویری دقیق‌تر از بازار ارائه می‌دهند.

تجربه بازارهای توسعه‌یافته در بلوغ شاخص‌سازی

نگاهی به تجربه کشورهای توسعه‌یافته، به‌ویژه ایالات متحده، نشان می‌دهد که بلوغ بازار شاخص حاصل سال‌ها فعالیت مستمر بازار سرمایه و نقش آن در تامین مالی اقتصاد بوده است. در این کشورها، شاخص‌سازی نه تنها بخشی از بازار اطلاعات مالی محسوب می‌شود بلکه بنیان توسعه ابزارهای مالی جدید و صندوق‌های مبتنی بر شاخص را نیز شکل داده است.

گام‌های ضروری برای تنوع‌بخشی به شاخص‌ها در ایران

در بازارهای پیشرفته، شاخص‌هایی بر مبنای اندازه شرکت‌ها (Large Cap، Mid Cap و Small Cap)، سهام شناور آزاد و شاخص‌های هم‌وزن به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. زیرساخت محاسباتی چنین شاخص‌هایی در ایران نیز وجود دارد، اما فضای فعالیت بخش خصوصی در این حوزه همچنان بسته است. ایجاد امکان طراحی شاخص توسط شرکت‌های خصوصی می‌تواند جریان تازه‌ای از نوآوری و رقابت در بازار سرمایه به وجود آورد.

نوآوری در شاخص‌سازی، علاوه بر ارتقای کیفیت تحلیل‌های بازار، می‌تواند مبنای توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید و محصولات مالی مبتنی بر شاخص قرار گیرد. بازنگری در ساختار شاخص‌سازی و کاهش انحصار نهادهای ناظر در این حوزه، گامی ضروری برای کارآمدتر شدن بازار سرمایه ایران و نزدیک شدن آن به استانداردهای جهانی است.