بحران فرسودگی ماشین‌آلات معدنی / مصائب استخراج با ماشین‌‌های اسقاطی

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، در دل معادن کشور و میان گردوغبار و صدای موتورهایی که سال‌ها از عمر مفیدشان گذشته، بحرانی آرام اما جدی جریان دارد. بحران فرسودگی ماشین‌آلات معدنی که ریشه در سال‌ها بی‌توجهی به نوسازی ناوگان، سیاست‌های ارزی ناپایدار و تصمیم‌های مقطعی دارد، اکنون به مانع اصلی تداوم تولید در بخش معدن تبدیل شده است.

استخراج با ماشین‌های اسقاطی و افت بهره‌وری

ماشین‌آلاتی که روزی نماد توسعه صنعتی بودند، امروز به نقطه ضعف تولید بدل شده‌اند. فرسودگی این تجهیزات بهره‌وری را کاهش داده و امنیت محیط کار را تهدید می‌کند. در بسیاری از معادن، عمر ماشین‌آلات حفاری و بارگیری از ۲۰ سال فراتر رفته و در برخی موارد حتی به بیش از ۴۰ سال رسیده است. نبود قطعات یدکی، توقف‌های مکرر و افزایش هزینه تولید از پیامدهای این فرسودگی است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد به دلیل محدودیت ارزی و سیاست‌های گمرکی، ورود ماشین‌آلات نو متوقف شده و تولید داخلی نیز توان پاسخگویی به نیاز معادن را ندارد.

هزینه‌های پنهان و تهدید ایمنی کارگران

فرسودگی ماشین‌آلات تنها بر تولید اثر نمی‌گذارد؛ ایمنی کارگران را نیز به شدت تهدید می‌کند. خرابی‌های مکرر سیستم‌های هیدرولیک و ترمز، افزایش حوادث کاری و رشد هزینه‌های تعمیر از نشانه‌های بحران است. در برخی معادن بزرگ، هزینه نگهداری تجهیزات به بیش از یک‌سوم کل هزینه استخراج رسیده است. کاهش راندمان تولید و افزایش حوادث، بهره‌وری و رقابت‌پذیری بخش معدن را تضعیف کرده و فشار اقتصادی بر معادن کوچک‌تر را افزایش داده است.

تناقض سیاستی در واردات تجهیزات معدنی

در سال‌های اخیر، سیاست‌های متناقض دولت‌ها درباره واردات ماشین‌آلات به یکی از عوامل اصلی تداوم بحران تبدیل شده است. گاه واردات به بهانه حمایت از تولید داخل ممنوع می‌شود و گاه با مجوزهای محدود از سر گرفته می‌شود. این رفت‌وبرگشت‌های تصمیم‌گیری، ثبات را از بین برده و برنامه‌ریزی بلندمدت را ناممکن کرده است. از سوی دیگر، تعرفه‌های سنگین گمرکی هزینه واردات تجهیزات نو را افزایش داده و مسیر ورود فناوری را مسدود کرده است. برخی فعالان معدنی حتی گزارش داده‌اند که هزینه ترخیص یک دستگاه جدید گاه از قیمت آن در بازار جهانی بیشتر است.

دشواری تامین سرمایه و ناتوانی در نوسازی

نوسازی ناوگان معدنی به سرمایه‌گذاری کلان و دوره بازگشت طولانی نیاز دارد؛ عاملی که باعث شده بانک‌ها و نهادهای مالی تمایل کمی برای حمایت از این بخش داشته باشند. در نتیجه، معادن کوچک و متوسط ترجیح می‌دهند با تعمیر مکرر، ماشین‌آلات فرسوده را در مدار نگه دارند. کارشناسان تاکید دارند راهکارهایی مانند ایجاد صندوق نوسازی ناوگان، لیزینگ صنعتی و تخصیص تسهیلات بلندمدت می‌تواند امکان جایگزینی تدریجی تجهیزات را فراهم کند و بهره‌وری را افزایش دهد.

پیامدهای زیست‌محیطی تجهیزات فرسوده

ماشین‌آلات فرسوده علاوه بر کاهش کارایی، اثرات زیست‌محیطی قابل توجهی دارند. مصرف بالای سوخت، انتشار آلاینده‌ها، نشت روغن و مواد شیمیایی، آلودگی خاک و منابع آب را افزایش داده است. نبود سیستم‌های کنترل آلایندگی در کامیون‌ها و بیل‌های مکانیکی قدیمی، سهم این بخش را در انتشار گازهای گلخانه‌ای بالا برده است. همچنین این تجهیزات قادر به اتصال به سامانه‌های پایش و کنترل انرژی نیستند و همین موضوع موجب اتلاف انرژی و افزایش هزینه عملیاتی شده است.

عقب‌ماندگی فناورانه و فاصله با استاندارد جهانی

در حالی که صنعت معدن جهان به سمت دیجیتالی‌شدن، خودکارسازی و استفاده از حسگرهای هوشمند حرکت کرده، معادن ایران هنوز با تجهیزات قدیمی و ناکارآمد فعالیت می‌کنند. ماشین‌آلات فرسوده مانع ورود فناوری‌های نو و سیستم‌های تحلیلی شده‌اند. به باور کارشناسان، بدون ایجاد صندوق نوسازی ناوگان و مدل‌های مالی نوین، این فاصله فناورانه روزبه‌روز افزایش خواهد یافت.

ضرورت تدوین راهبرد ملی برای نوسازی معادن

یکی از ضعف‌های اصلی، نبود راهبرد بلندمدت و هماهنگ برای نوسازی تجهیزات معدنی است. تصمیم‌های پراکنده و مقطعی، جای برنامه‌های ساختاری و پایدار را گرفته است. در کشورهای پیشرفته، دولت‌ها با ارائه مشوق‌های مالی و خطوط اعتباری ویژه، خروج تدریجی تجهیزات فرسوده را تضمین می‌کنند. اما در ایران، هر معدن به‌تنهایی و بر اساس توان مالی خود تصمیم می‌گیرد و نتیجه آن، ناوگانی ناهمگون با بهره‌وری پایین است.

در مجموع، بحران ماشین‌آلات معدنی تنها یک مسئله فنی نیست بلکه نشانه‌ای از ضعف سیاست صنعتی و سرمایه‌گذاری در کشور است. اگر سیاست‌های هماهنگ و برنامه نوسازی جامع تدوین نشود، فرسودگی تجهیزات می‌تواند تولید معدنی را متوقف کرده و خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه داشته باشد.