بانک مرکزی بابت فروش سکه چقدر سود می کند؛ 30 میلیون دلار یا یک میلیارد دلار؟
به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، ادعای اخیر بابک زنجانی درباره «یک میلیارد دلار بار مالی حباب سکه» دوباره موضوع قدیمی انحصار بانک مرکزی در ضرب و عرضه سکه را مطرح کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد اگرچه این رقم بزرگنمایی شده، اما اختلاف میان ارزش ذاتی طلا و قیمت بازار انواع سکه در حراج‌های مرکز مبادله ایران طی سال 1403 سودی چند هزار میلیارد تومانی برای بانک مرکزی به همراه داشته که بخش عمده آن بر دوش خریداران ربع سکه و نیم‌سکه قرار گرفته است.
ادعای یک میلیارد دلاری و واقعیت سود بانک مرکزی
بابک زنجانی که قصد دارد شمش طلای دات‌وان با وزن 31.103 گرم و عیار 999.9 عرضه کند، در یادداشتی مدعی شد بانک مرکزی با ظرفیت تولید روزانه 20 هزار سکه و اختلاف 115 دلار در هر قطعه، سالانه نزدیک به یک میلیارد دلار از جیب مردم برداشت می‌کند. هرچند این محاسبه بر اساس حداکثر ظرفیت ضرب و اظهارات محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی انجام شده و اغراق‌آمیز است، اما اصل وجود حباب پایدار در بازار سکه تایید می‌شود.
سهم بالای ربع سکه در حراج‌های مرکز مبادله
طبق آمار رسمی مرکز مبادله ایران، از اسفند 1402 تا اسفند 1403 حدود 80 حراج سکه برگزار شده و در مجموع 921 هزار قطعه به بازار عرضه شده است. بیشترین سهم به ربع سکه با بیش از 448 هزار قطعه تعلق داشته است. نیم‌سکه با 116 هزار و سکه امامی با 356 هزار قطعه در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. میانگین قیمت ربع سکه 20.5 میلیون تومان، نیم سکه 35.1 میلیون تومان و سکه امامی 61.2 میلیون تومان بوده است.
واکنش بابک زنجانی به توقیف ۱۳کیلو شمش طلای وارداتی شرکت دات‌وان
آغاز ثبت‌نام حراج و پیش‌فروش سکه در سامانه مرکز مبادله ایران
سود اصلی از سکه‌های خرد
بررسی ارزش ذاتی نشان می‌دهد سکه امامی در بخش زیادی از سال با حباب منفی معامله شده و حتی کمتر از ارزش واقعی فروخته شده است. اما ربع سکه و نیم‌سکه همواره با حباب مثبت عرضه شده‌اند؛ به طور میانگین ربع سکه پنج تا شش میلیون تومان و نیم‌سکه چهار تا پنج میلیون تومان بالاتر از ارزش طلای خالص خود به فروش رسیده‌اند. همین اختلاف موجب شد بخش عمده سود بانک مرکزی در سال 1403 از فروش سکه‌های خرد حاصل شود.
سود 35 میلیون دلاری در یک سال
برآوردها با میانگین سالانه دلار 94 هزار و 500 تومان و اونس جهانی طلا 3330 دلار نشان می‌دهد بانک مرکزی از محل اختلاف قیمتی در سال 1403 حدود سه هزار میلیارد تومان سود ناخالص به دست آورده است. این رقم معادل 30 تا 35 میلیون دلار است؛ عددی که اگرچه با ادعای یک میلیارد دلار فاصله دارد، اما در بازاری با رکود تقاضا قابل توجه محسوب می‌شود.
پایداری حباب با محدودیت عرضه
وزن واقعی طلای خالص در هر سکه امامی حدود 7.32 گرم است، اما بانک مرکزی کل وزن 8.13 گرمی آن را به نرخ طلا محاسبه می‌کند. به این ترتیب خریداران علاوه بر حباب، بابت ناخالصی‌های فلزی نیز بهای طلا می‌پردازند. از سوی دیگر ظرفیت 20 هزار قطعه‌ای ضرب روزانه سکه هیچ‌گاه به طور کامل به کار گرفته نشد و میزان عرضه در سال گذشته کمتر از 30 درصد این ظرفیت بود. این محدودیت عرضه به شکل‌گیری عطش در بازار و پایداری حباب قیمتی کمک کرد.
سود فروش سکه و مسیر انتقال آن
بانک مرکزی گزارش شفافی از هزینه‌کرد سود حاصل از فروش سکه ارائه نکرده، اما شواهد نشان می‌دهد این منابع در نهایت به خزانه و بودجه عمومی منتقل می‌شود. سود حراج‌ها در ترازنامه بانک مرکزی به عنوان منابع ناشی از فروش طلا ثبت شده و از مسیرهایی مانند «سود سهام و مالیات علی‌الحساب بانک مرکزی» وارد بودجه می‌شود. به همین دلیل برخی کارشناسان این فرآیند را نوعی «مالیات پنهان از جیب مردم» می‌دانند.
تجربه کشورهای دیگر در بازار سکه
در بیشتر کشورها ضرب سکه بر عهده ضرابخانه‌های ملی است اما توزیع و قیمت‌گذاری توسط شبکه‌های خصوصی انجام می‌شود. آمریکا با U.S. Mint، هند از طریق بانک‌ها و شرکت‌های خصوصی و ترکیه با بورس فلزات گرانبهای استانبول بازاری رقابتی ایجاد کرده‌اند. تنها تجربه مشابه ایران مربوط به ویتنام است که انحصار را به یک برند دولتی سپرد و با شکاف شدید قیمت داخلی و جهانی مواجه شد؛ شکافی که سرانجام در سال 2024 اصلاح شد.
ضرورت بازنگری در انحصار سکه
هرچند ادعای بابک زنجانی درباره یک میلیارد دلار سود سالانه اغراق‌آمیز است، اما اصل ماجرا صحت دارد. انحصار ضرب و عرضه سکه، سودهای چند هزار میلیاردی برای بانک مرکزی و هزینه‌های سنگین برای خریداران خرد به همراه داشته است. تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد ایجاد سازوکار رقابتی و شفاف‌سازی عرضه می‌تواند از شکل‌گیری حباب پایدار جلوگیری کند. برای ایران نیز بازنگری در این انحصار می‌تواند نخستین گام برای بازگرداندن اعتماد و تعادل به بازار طلا باشد.
