بازار خودرو در محاصره رکودتورمی؛ قیمت‌ها بالا اما خریداری نیست

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، بازار خودروی ایران در یکی از سنگین‌ترین دوره‌های رکود خود به سر می‌برد؛ رکودی که در آن معاملات تقریبا متوقف شده و خریداران با وجود تورم بالا و انتظارات افزایشی قیمت، از ورود به بازار خودداری می‌کنند. کارشناسان اقتصادی این وضعیت را مصداق کامل «رکودتورمی» می‌دانند؛ شرایطی که در آن هزینه تولید پیوسته رشد می‌کند اما قدرت خرید جامعه کاهش یافته و تقاضا از بازار حذف می‌شود.

بازار قفل‌شده در میانه تورم و کاهش تقاضا

بازار خودرو در حالی با افزایش قیمت مواجه است که نه خریدار برای معامله وجود دارد و نه فروشنده تمایلی به عرضه دارد. به‌رغم رشد تورم عمومی و تبدیل خودرو به کالایی سرمایه‌ای، معاملات در بازار به حداقل رسیده است. دلیل اصلی این وضعیت، به گفته تحلیلگران، کاهش شدید قدرت خرید خانوارهاست. در حالی که هزینه‌های تولید به‌ویژه با رشد قیمت دلار و مواد اولیه افزایش یافته، درآمدها رشد چندانی نداشته و مردم توان خرید کالاهای بادوام را از دست داده‌اند.

در نتیجه، خودرو برای بخش بزرگی از جامعه به کالایی لوکس تبدیل شده است. برخلاف منطق بازار، با کاهش تقاضا نه تنها قیمت‌ها پایین نیامده، بلکه به دلیل فشار هزینه تولید، قیمت خودروها همچنان صعودی است. این وضعیت بازاری را پدید آورده که در ظاهر پرنوسان اما در واقع بی‌تحرک است؛ بازاری که در آن تولیدکنندگان ناچارند برای بقا با قیمت‌های بالا بفروشند و خریداران نیز از خرید منصرف شده‌اند.

کوچ سرمایه از خودرو به طلا و ارز

یکی از عوامل تشدید رکود بازار خودرو، تغییر مسیر نقدینگی به سمت دارایی‌های نقدشونده‌تر مانند طلا و دلار است. در شرایطی که بازدهی این بازارها بالاتر است، سرمایه‌گذاران خرد ترجیح می‌دهند پول خود را به جای خودرو، در بازارهای طلا و ارز به گردش درآورند. به این ترتیب، جریان نقدینگی از بازار خودرو خارج شده و رکود عمیق‌تری را رقم زده است.

ضعف سیاست‌گذاری و بلاتکلیفی در صنعت خودرو

به گفته فعالان صنعت، وضعیت نامشخص سیاست‌های دولت در حوزه خودرو نیز بر رکود موجود دامن زده است. با گذشت بیش از هشت ماه از سال، هنوز تکلیف خصوصی‌سازی خودروسازان، واردات خودروهای خارجی و نحوه قیمت‌گذاری مشخص نشده است. از سوی دیگر، کاهش انتظارات تورمی در ماه‌های اخیر باعث شده حتی انگیزه خرید سرمایه‌ای نیز تضعیف شود.

روند پرنوسان تقاضا از ۱۳۹۷ تا امروز

بررسی روند تاریخی بازار خودرو از سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که این بازار به شدت از تحریم‌ها، نوسانات ارزی و سیاست‌های متغیر دولتی تأثیر پذیرفته است. در سال‌های ابتدایی تحریم، خودرو به پناهگاه سرمایه‌ها تبدیل شد و تقاضای سفته‌بازانه جهش یافت. در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، با تثبیت انتظارات تورمی و اختلاف قیمت میان کارخانه و بازار، عطش خرید افزایش یافت. اما از ۱۴۰۰ به بعد، با کاهش توان خرید مردم و تداوم تورم، بازار به تدریج وارد رکود شد. در سال‌های اخیر نیز با اشباع سرمایه‌ای بازار، حجم معاملات کاهش یافته اما قیمت‌ها همچنان بالا مانده است.

رکودتورمی از دیدگاه کارشناسان

مرتضی افقه، استاد دانشگاه، درباره این وضعیت گفت: «اقتصاد ایران چندین سال است درگیر رکودتورمی است؛ قیمت‌ها افزایش می‌یابند اما مردم توان خرید ندارند، بنابراین بازارها قفل می‌شوند. در چنین شرایطی حتی اگر تولید صورت گیرد، خریداری وجود ندارد.» او افزود: «رکودتورمی در ایران ریشه در ساختارهای ناکارآمد و ضدتولید دارد. هزینه تولید بالا می‌رود اما درآمد ملی رشد نمی‌کند تا تقاضا را تحریک کند. در نتیجه کالاها گران می‌شوند اما در بازار خریدار پیدا نمی‌کنند.»

این کارشناس با اشاره به سهم بالای خودرو در هزینه خانوارها گفت: «درآمد مردم فقط پاسخگوی نیازهای ضروری است و تقاضا برای کالاهای گران مثل خودرو کاهش یافته است. حتی مسکن که کالایی ضروری محسوب می‌شود، اکنون با همین مشکل روبه‌روست.»

افقه تأکید کرد: «در چنین شرایطی قانون عرضه و تقاضا از کار می‌افتد. چون هزینه تولید بالاست، حتی با افت تقاضا، قیمت کاهش نمی‌یابد و بازار قفل می‌شود. در نتیجه تولیدکنندگان برای فرار از زیان به سمت روش‌هایی مانند فروش اقساطی یا شرایط آسان‌تر خرید حرکت می‌کنند تا نقدینگی خود را حفظ کنند.»

جدایی مسیر قیمت و معاملات

سهراب دل‌انگیزان، دیگر استاد دانشگاه، نیز با اشاره به واگرایی بین قیمت خودرو و حجم معاملات گفت: «دو عامل اصلی تعیین‌کننده قیمت خودرو نرخ ارز و بهای کارخانه‌ای است. با افزایش هر دو، قیمت‌ها در بازار آزاد بالا می‌روند اما معاملات کم می‌شود.» او افزود: «بیشتر مردم خودروهای فعلی خود را نگه می‌دارند و اگر خودروی جدیدی بخرند، آن را کالای سرمایه‌ای می‌دانند و در پارکینگ نگهداری می‌کنند.»

دل‌انگیزان ادامه داد: «در ماه‌های اخیر با رشد سریع طلا و دلار، تمایل مردم به این بازارها افزایش یافته است. دارایی‌های با نقدشوندگی بالا جای خودرو را در سبد سرمایه‌گذاری گرفته‌اند. به همین دلیل بازار خودرو از رونق افتاده و عملا به بازاری راکد تبدیل شده است.»

چشم‌انداز مبهم بازار خودرو

در مجموع، تحلیلگران معتقدند بازار خودرو تا زمانی که سیاست‌های ارزی و تولیدی شفاف نشود و قدرت خرید مردم ترمیم نگردد، از رکود فعلی خارج نخواهد شد. در چنین فضایی، خودرو همچنان کالایی گران اما راکد باقی می‌ماند و سرمایه‌ها مسیر خود را به سمت دارایی‌های با بازدهی سریع‌تر تغییر خواهند داد.