صادرات فولاد یک میلیارد دلار آب رفت؛ نقش ناترازی انرژی چیست؟
به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، صنعت فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و مدیریتی مواجه شد که پیامدهای آن در کاهش تولید، افت صادرات، و افزایش وابستگی به واردات برخی اقلام نمود یافت. از جمله مهم‌ترین عوامل مؤثر در این شرایط، بحران ناترازی انرژی و قطعی مکرر برق و گاز بود که تأثیر مستقیمی بر کاهش ظرفیت تولید و افزایش هزینه‌های عملیاتی صنایع فولادی گذاشت.
کاهش تولید فولاد در سطح ملی
بر پایه آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، میزان تولید فولاد در سال ۱۴۰۳ به ۳۰.۲ میلیون تن رسید که نسبت به سال پیش از آن، ۵.۷ درصد کاهش داشته است. این افت تولید در حالی رقم خورده که کشور در سال‌های گذشته همواره در تلاش برای تثبیت جایگاه خود در بازار جهانی فولاد بوده است.
در میان محصولات نهایی، تولید تیرآهن با رشد اندک ۱.۷ درصدی از یک میلیون و ۳۰۸ هزار تن به یک میلیون و ۳۳۰ هزار تن رسید. در مقابل، تولید میلگرد با کاهش ۰.۵ درصدی از ۱۰ میلیون و ۲۹۱ هزار تن در سال ۱۴۰۲ به ۱۰ میلیون و ۲۳۵ هزار تن در سال ۱۴۰۳ کاهش یافت.
در بخش تولید مواد اولیه نظیر آهن اسفنجی، گندله و کنسانتره سنگ آهن، روندی صعودی حاکم بود. تولید آهن اسفنجی ۰.۸ درصد، گندله آهن اسفنجی ۰.۵ درصد و تولید کنسانتره سنگ آهن ۶.۷ درصد افزایش یافته است. این رشد در مواد اولیه نشان می‌دهد که برخی بخش‌های زنجیره تولید فولاد همچنان ظرفیت تولید خود را حفظ کرده‌اند.
نوسانات فروردین ۱۴۰۴ در تولید
در فروردین ۱۴۰۴، تولید فولاد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۴.۶ درصدی داشت و به سه میلیون و ۳۱۲ هزار تن رسید. در همین بازه، تولید میلگرد با ثبت رشد ۴.۱ درصدی از ۸۰۷ هزار تن در فروردین ۱۴۰۳ به ۸۴۰ هزار تن در سال جاری افزایش یافت. با این حال، تولید تیرآهن در همین ماه کاهش چشمگیر ۴۱.۴ درصدی را تجربه کرد و از ۱۱۱ هزار تن به ۶۵ هزار تن رسید.
تولید اسلب نیز با افزایش ۷.۴ درصدی همراه شد و بیلت و بلوم نیز رشد ۲.۶ درصدی را ثبت کردند. در مقابل، تولید ورق گرم و سرد به‌ترتیب ۴.۱ و ۱.۳ درصد کاهش یافت.
سقوط صادرات فولاد و کاهش درآمدهای ارزی
بررسی ارزش صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که صادرات زنجیره فولاد با کاهش ۱۳ درصدی، معادل یک میلیارد دلار، همراه بوده است. محصولات اصلی صادراتی نظیر اسلب و شمش به‌ترتیب با افت ۳۲ و ۱۸ درصدی مواجه شده‌اند. همچنین، ارزش صادرات بیلت و بلوم ۲۲ درصد و گندله سنگ آهن ۱۶ درصد کاهش داشته است.
در این میان، صادرات تیرآهن با رشد ۲۱ درصدی در حجم از ۱۷۶ هزار تن به ۲۱۳ هزار تن رسید. ارزش صادرات تیرآهن نیز با افزایش ۱۰ درصدی از ۹۳ میلیون دلار به ۱۰۲ میلیون دلار صعود کرد. صادرات کل مقاطع طویل فولادی نیز رشد ۱۴ درصدی را ثبت کرد و ارزش آن در سال ۱۴۰۳ به یک میلیارد و ۵۹۵ میلیون دلار رسید.
رشد واردات در برخی اقلام فولادی
مطابق آمار انجمن فولاد، واردات برخی اقلام در زنجیره فولاد افزایش یافته است. واردات ورق گرم با رشد ۱۱ درصدی از ۴۸۷ هزار تن در سال ۱۴۰۲ به ۵۶۱ هزار تن در سال ۱۴۰۳ رسید. همچنین، واردات کل محصولات فولادی از نظر حجم شش درصد افزایش یافت، هرچند ارزش آن دو درصد کاهش پیدا کرد و به یک میلیارد و ۵۸۸ میلیون دلار رسید.
واردات بیلت و بلوم با رشد قابل‌توجه ۱۹۴ درصدی همراه بود و واردات آهن اسفنجی نیز ۴۶ درصد افزایش داشت. واردات مقاطع طویل فولادی نیز سه درصد افزایش نشان داد. در مقابل، واردات تیرآهن با کاهش ۲۳ درصدی از ۱۳ هزار تن به ۱۰ هزار تن رسید. ارزش واردات تیرآهن نیز از ۱۲ میلیون دلار به هشت میلیون دلار کاهش یافت که معادل افت ۳۱ درصدی است. واردات میلگرد نیز کاهش سه درصدی در حجم و کاهش چهار درصدی در ارزش دلاری را تجربه کرد.
بحران انرژی؛ عامل اصلی ناپایداری تولید
یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر وضعیت صنعت فولاد در سال گذشته، بحران ناترازی انرژی و ضعف زیرساخت‌های تأمین آن بوده است. کمبود گاز در زمستان و قطعی برق در تابستان، بار دیگر ضعف مدیریت وزارت نیرو را آشکار کرد. این قطعی‌ها نه‌تنها بر بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های تولید داخلی اثر منفی گذاشتند، بلکه بسیاری از تعهدات صادراتی را نیز تحت تأثیر قرار دادند.
با وجود هشدارهای مکرر فعالان صنعت، تاکنون راهکار مشخص و پایداری از سوی دولت ارائه نشده است. پروژه‌هایی نظیر احداث نیروگاه‌های خورشیدی نیز همچنان در مراحل اولیه باقی مانده‌اند و به نتیجه عملیاتی نرسیده‌اند.
لزوم بازنگری در سیاست‌های کلان صنعت فولاد
در مجموع، عملکرد صنعت فولاد ایران در سال ۱۴۰۳ حکایت از آن دارد که چالش‌های انباشته‌شده در این زنجیره راهبردی، بدون تغییر سیاست‌های کلان و تأمین زیرساخت‌های حیاتی، امکان‌پذیر نیست. اگر اقدام عاجلی برای اصلاح سیاست‌های انرژی، تجارت خارجی و حمایت از زنجیره تأمین انجام نشود، چشم‌انداز رقابت‌پذیری این صنعت در بازارهای داخلی و خارجی با تهدید جدی مواجه خواهد شد.
