دلیل ضریب نفوذ پایین ابزارهای مالی در بورس ایران چیست؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، بازار سرمایه ایران در سال های اخیر بیش از آنکه از مسیر رشد قیمت دارایی ها دچار تحول شود، در حال تجربه تغییرات تدریجی در ساختار ابزارها و شیوه های سرمایه گذاری بوده است. بررسی آمار کدهای معاملاتی فعال در ابزارهای مختلف نشان می دهد که اگرچه دامنه ابزارهای مالی به شکل محسوسی گسترش یافته، اما ضریب نفوذ این ابزارها در میان عموم مردم همچنان با ظرفیت بالقوه بازار فاصله دارد؛ فاصله ای که می تواند محور اصلی رشد آینده بورس باشد.

ترکیب سرمایه گذاران در ابزارهای مالی

بررسی داده ها حاکی از آن است که حدود ۵ میلیون و ۹۰۶ هزار کد معاملاتی در صندوق های سهامی فعال هستند. این آمار نشان می دهد صندوق های سهامی همچنان مهم ترین ابزار سرمایه گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه به شمار می روند و نقش درگاه اصلی ورود سرمایه گذاران خرد را ایفا می کنند. تمرکز بالای کدهای معاملاتی در این بخش از یک سو بیانگر اعتماد نسبی سرمایه گذاران به سازوکار صندوق هاست و از سوی دیگر نشان می دهد بخش قابل توجهی از فعالان بازار همچنان ترجیح می دهند در چارچوب ابزارهای آشناتر فعالیت کنند. با این حال، این تمرکز به معنای اشباع صندوق های سهامی نیست، بلکه گویای آن است که سایر ابزارهای مالی هنوز نتوانسته اند جایگاه متناسبی در سبد سرمایه گذاری خانوارها پیدا کنند.

شکاف میان ابزارهای مدرن و رفتارهای سنتی

در صندوق های طلا حدود یک میلیون و ۶۶۷ هزار کد معاملاتی فعال ثبت شده است. هرچند این رقم نسبت به سال های ابتدایی راه اندازی این صندوق ها رشد قابل توجهی را نشان می دهد، اما در مقایسه با حجم تقاضای سنتی مردم برای بازار فیزیکی طلا همچنان فاصله معناداری وجود دارد. بخش بزرگی از خانوارها سرمایه گذاری در طلا را از مسیر خرید سکه، طلای آب شده یا مصنوعات دنبال می کنند؛ مسیری که هزینه هایی مانند اجرت ساخت، سود فروشنده و در برخی موارد مالیات را به سرمایه گذار تحمیل می کند. این در حالی است که معاملات صندوق های طلا معاف از مالیات بوده و بدون هزینه های جانبی بازار فیزیکی انجام می شود. با وجود این مزیت ها، آمار کدهای فعال نشان می دهد آشنایی محدود سرمایه گذاران با کارکرد این ابزارها همچنان مانعی جدی در مسیر گسترش آنهاست.

نقش آموزش در افزایش ضریب نفوذ ابزارها

تجربه صندوق های طلا نشان می دهد چالش اصلی بازار سرمایه در مقطع فعلی، کمبود ابزار مالی نیست، بلکه ضعف در انتقال مزیت های ابزارهای موجود به عموم مردم است. بسیاری از ابزارها از نظر طراحی، شفافیت و هزینه، نسبت به بازارهای سنتی برتری دارند، اما به دلیل ضعف آموزش و فرهنگ سازی، هنوز نتوانسته اند جایگزین رفتارهای سنتی سرمایه گذاری شوند. آمار کدهای معاملاتی فعال را می توان شاخصی برای سنجش میزان موفقیت سیاستگذاری در حوزه توسعه ابزارهای مالی دانست؛ شاخصی که نشان می دهد بازار سرمایه همچنان ظرفیت های بالفعل نشده قابل توجهی پیش رو دارد.

ابزارهای مورد توجه سرمایه گذاران ریسک پذیر

در میان ابزارهای نوین بازار سرمایه، صندوق های اهرمی توانسته اند حدود ۵۱۲ هزار کد معاملاتی را به خود جذب کنند. این صندوق ها که امکان کسب بازدهی بالاتر را در کنار پذیرش ریسک بیشتر فراهم می کنند، بیش از آنکه برای سرمایه گذاران تازه وارد جذاب باشند، مورد توجه فعالان حرفه ای تر بازار قرار گرفته اند. افزایش تعداد کدهای فعال در این صندوق ها را می توان نشانه ای از شکل گیری تدریجی لایه های مختلف سرمایه گذاری در بازار دانست؛ لایه هایی که هر یک متناسب با سطح ریسک پذیری و دانش مالی خود، ابزارهای متفاوتی را انتخاب می کنند.

وضعیت بازار مشتقه در ایران

در بازار مشتقه حدود ۹۰ هزار کد معاملاتی فعال هستند. اگرچه این عدد در مقایسه با سایر ابزارها محدود به نظر می رسد، اما اهمیت آن در ماهیت تخصصی این بازار نهفته است. حضور سرمایه گذاران در بازار مشتقه بیانگر افزایش تمایل به استفاده از ابزارهای پوشش ریسک و معاملات مبتنی بر پیش بینی است. رشد تدریجی این بازار نشان می دهد بخشی از فعالان بازار فراتر از معاملات نقدی حرکت کرده اند و به دنبال مدیریت حرفه ای تر ریسک هستند؛ روندی که در بلندمدت می تواند به افزایش کارایی بازار و کاهش نوسانات هیجانی منجر شود.

تنوع ابزارها در کانون سیاستگذاری بازار سرمایه

در سال های اخیر، توسعه و تنوع بخشی به ابزارهای مالی به یکی از محورهای اصلی سیاستگذاری در بازار سرمایه تبدیل شده است. گسترش صندوق های کالایی، توسعه صندوق های اهرمی، تعمیق بازار مشتقه و راه اندازی صندوق های جدید کالایی از جمله نقره، همگی با هدف افزایش گزینه های سرمایه گذاری انجام شده است. همچنین ابلاغ اساسنامه و امیدنامه صندوق سرمایه گذاری با درآمد ثابت ارزی، گام تازه ای در مسیر تنوع بخشی به سبد سرمایه گذاران به شمار می رود و می تواند در ماه های آینده نقش موثری در جذب منابع جدید ایفا کند.

تعمیق بازار؛ مسیر پیش روی بورس ایران

مجموع آمار کدهای معاملاتی فعال در ابزارهای مختلف نشان می دهد بازار سرمایه ایران هنوز در ابتدای مسیر تعمیق قرار دارد. بخش قابل توجهی از ظرفیت رشد بازار نه در افزایش قیمت دارایی ها، بلکه در گسترش مشارکت عمومی و افزایش ضریب نفوذ ابزارهای مالی نهفته است. در صورتی که توسعه ابزارها با آموزش، شفاف سازی و اعتمادسازی همراه شود، بازار سرمایه می تواند به جای تکرار چرخه های هیجانی، به نهادی پایدار برای جذب پس اندازهای خرد و هدایت آنها به سمت سرمایه گذاری مولد تبدیل شود؛ مسیری که هم به نفع سرمایه گذاران است و هم به کارایی بیشتر اقتصاد کمک می کند.