غول‌های فناوری در مقیاس اقتصاد ایران؛ شکاف عظیم قدرت دیجیتال و تولید ناخالص داخلی

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، قدرت اقتصادی در قرن بیست‌ویکم دیگر بر پایه منابع طبیعی یا صنایع سنگین تعریف نمی‌شود، بلکه داده‌ها، نوآوری و فناوری به مهم‌ترین موتور توسعه و برتری کشورها تبدیل شده‌اند. غول‌های فناوری جهان که در گذشته فعالیت خود را در محیط‌های کوچک آغاز کردند، امروز به ارزش بازاری دست یافته‌اند که از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها، از جمله ایران، فراتر رفته است.

غول‌های فناوری و مقیاس اقتصاد ایران

نمونه بارز این موضوع، شرکت انویدیا است که در ابتدا تولیدکننده تراشه‌های گرافیکی برای بازی‌های ویدئویی بود اما امروز نقش اصلی را در انقلاب هوش مصنوعی ایفا می‌کند. ارزش بازاری این شرکت در سال 2025 معادل 9.88 برابر تولید ناخالص داخلی ایران برآورد شده است. به بیان دیگر، تنها یک شرکت خصوصی آمریکایی ارزشی نزدیک به ده برابر اقتصاد کشوری 90 میلیونی با منابع انرژی غنی دارد. در همین حال، ارزش بازاری مایکروسافت 8.65 برابر، اپل 7.94 برابر، آمازون 5.56 برابر و متا 4.35 برابر تولید ناخالص داخلی ایران است.

تغییر منابع قدرت اقتصادی

تاریخ اقتصاد جهانی نشان می‌دهد که منابع قدرت در دوره‌های مختلف تغییر کرده است. در عصر پیشاصنعتی، زمین و کشاورزی نقش اصلی را داشتند، در قرن بیستم نفت و انرژی عامل اصلی قدرت شدند و اکنون در قرن بیست‌ویکم، نوآوری فناورانه و داده‌های دیجیتال جایگزین منابع طبیعی شده‌اند. ارزش کنونی شرکت‌هایی مانند انویدیا یا اپل بیش از آنکه به دارایی‌های فیزیکی متکی باشد، وابسته به دانش، نیروی انسانی متخصص و توانایی در خلق نوآوری‌های مستمر است.

نقش نفوذ فرهنگی و اجتماعی غول‌های فناوری

غول‌های فناوری علاوه بر ارزش مالی، با محصولات و خدمات خود نفوذی گسترده در زندگی میلیاردها انسان دارند. فیسبوک (متا) کاربران را به هم متصل می‌کند، گوگل دریچه دسترسی به اطلاعات جهانی است و اپل سبک زندگی دیجیتال میلیون‌ها نفر را شکل داده است. چنین نفوذی نوعی قدرت نرم ایجاد کرده که از توانایی بسیاری از دولت‌ها نیز فراتر رفته است.

تجربه کشورهای موفق در کاهش شکاف فناوری

برخی کشورها توانسته‌اند با سیاستگذاری هوشمندانه فاصله خود را با غول‌های فناوری کاهش دهند. کره جنوبی که در دهه 1960 از فقیرترین اقتصادهای جهان بود، امروز به قطب فناوری پیشرفته بدل شده است. هند با سرمایه‌گذاری بر فناوری اطلاعات و نیروی انسانی متخصص جایگاهی مهم در اقتصاد دیجیتال به دست آورده و امارات متحده عربی نیز با سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری‌های نوظهور تلاش کرده بخشی از این شکاف را جبران کند.

چالش‌های ایران در مسیر اقتصاد دیجیتال

ایران نیز با وجود ظرفیت بالای نیروی انسانی، با موانع جدی مواجه است. بی‌ثباتی سیاست‌های کلان اقتصادی، محدودیت‌های اینترنت، نبود قوانین پایدار و تغییرات ناگهانی در مقررات، مانع شکل‌گیری زیست‌بوم پویا برای نوآوری شده‌اند. مهاجرت گسترده نخبگان، ضعف پیوند دانشگاه و صنعت و نبود فرصت‌های شغلی جذاب سبب شده ظرفیت بالقوه کشور بالفعل نشود.

تاثیر تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی

تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های سیاسی نیز نقش پررنگی در عقب‌ماندگی ایران داشته‌اند. غول‌های فناوری در محیطی فعالیت می‌کنند که نیازمند دسترسی آزاد به بازارهای جهانی، زنجیره‌های تامین گسترده و سرمایه‌گذاری خارجی است. محرومیت ایران از چنین تعاملاتی سبب شده حتی استارت‌آپ‌های موفق داخلی نیز در مقیاس محدود باقی بمانند و توان رقابت جهانی پیدا نکنند.

ضرورت تغییر نگرش فرهنگی و نهادی

علاوه بر سیاستگذاری، بعد فرهنگی و اجتماعی نیز اهمیت زیادی دارد. فرهنگ کارآفرینی، پذیرش شکست و تشویق به خلاقیت عناصر کلیدی در ایجاد زیست‌بوم نوآوری هستند. بدون تغییر در نگرش اجتماعی نسبت به نوآوری و ریسک‌پذیری، حتی بهترین سیاست‌های اقتصادی نیز نتیجه‌بخش نخواهد بود. اگر ایران بتواند این موانع نهادی، فرهنگی و اقتصادی را برطرف کند، می‌تواند جایگاهی مهم در اقتصاد دیجیتال جهانی به دست آورد.