وابستگی شدید صنعت خودرو به واردات و بحران تراز ارزی ایران

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد صنعت خودروی ایران بیش از آنکه یک صنعت مولد و ارزآور باشد، به یکی از پرمصرف‌ترین بخش‌های ارزی کشور تبدیل شده است. بر اساس این گزارش، تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه‌تریلر بیشترین وابستگی به واردات مواد اولیه، قطعات و تجهیزات تولید را دارد و همین موضوع موجب شده این صنعت در برابر نوسانات ارزی و شرایط تحریمی بسیار آسیب‌پذیر باشد.

ارزبری کوتاه‌مدت و بلندمدت در صنعت خودرو

طبق گزارش بازوی پژوهشی مجلس، صنعت خودرو هم در سطح کوتاه‌مدت و هم بلندمدت به واردات وابسته است. در کوتاه‌مدت، نیاز گسترده به قطعات واسطه‌ای، ورق‌های فولادی خاص، سیستم‌های الکترونیکی و قطعات موتوری موجب می‌شود تولید خودرو به شدت به تامین ارز برای واردات این اقلام وابسته باشد. در بلندمدت نیز وابستگی به تجهیزات پیشرفته خطوط تولید، ربات‌های صنعتی و فناوری‌های طراحی و تست خودرو باعث شده این صنعت در یک افق زمانی طولانی همچنان به ارز نیاز داشته باشد.

تراز ارزی منفی صنعت خودرو

یکی از مهم‌ترین نکات گزارش مجلس، تاکید بر منفی بودن تراز ارزی صنعت خودرو است. سهم صادرات از تقاضای داخلی در دو دهه اخیر تنها ۰.۹ درصد بوده، در حالی که سهم واردات واسطه‌ای به ۲۳.۲ درصد می‌رسد. به همین دلیل خالص ارزآوری این صنعت منفی ۲۲.۳ درصد گزارش شده است. این ارقام نشان می‌دهد که صنعت خودرو به جای آنکه ارزآور باشد، بخش قابل توجهی از منابع ارزی کشور را مصرف می‌کند.

سیاست ارزی و بحران مونتاژ

آمارهای سال گذشته سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲ میلیارد و ۱۱۳ میلیون دلار ارز برای مونتاژ خودرو اختصاص یافته، در حالی که ارز تخصیص‌یافته به واردات خودروهای کامل حدود ۱.۵۹ میلیارد دلار بوده است. این ارقام نشان می‌دهد سیاستگذاران در تخصیص ارز به مونتاژگران داخلی دست و دلباز عمل می‌کنند، اما در عین حال تولیدات مونتاژی و حتی خودروهای به اصطلاح داخلی همچنان با ارزبری بالایی همراه هستند و توان رقابت در بازارهای جهانی را ندارند.

جذابیت بازارهای موازی و سقوط بی وقفه بورس تهران

ضعف قطعه‌سازی و عمق پایین تولید داخل

یکی از اصلی‌ترین دلایل ارزبری بالای صنعت خودرو، ضعف قطعه‌سازان داخلی است. این واحدها به دلیل انحصار بازار و نبود رقابت، عمدتا به تولید قطعات قدیمی مشغول مانده‌اند و انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری و کیفیت نداشته‌اند. با ورود محصولات جدید و مونتاژی، توان تولید داخلی برای قطعات نوین فراهم نیست و خودروسازان ناچارند بخش عمده‌ای از قطعات را وارد کنند. همین موضوع وابستگی شدید به ارز و آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها را تشدید کرده است.

بحران سیاست حمایتی و انحصار

سازوکار حمایتی حاکم بر صنعت خودرو نه‌تنها به رشد فناوری و بومی‌سازی منجر نشده، بلکه با تقویت انحصار، انگیزه برای رقابت و ارتقا را کاهش داده است. در چنین شرایطی حمایت‌های ارزی و تعرفه‌ای بیشتر به سود مونتاژگران تمام می‌شود تا به توسعه واقعی صنعت. کارشناسان تاکید دارند که ادامه این روند می‌تواند فشار مضاعفی بر منابع ارزی کشور وارد کند.

راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح وضعیت

مرکز پژوهش‌های مجلس و بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر ضرورت تغییر رویکرد در سیاستگذاری صنعت خودرو تاکید دارند. پیشنهادها شامل تقویت زنجیره تامین داخلی، سرمایه‌گذاری در فناوری، ایجاد فضای رقابتی، هدفمند کردن یارانه‌های ارزی و بازنگری در شاخص‌های تخصیص منابع است. به اعتقاد آنان، شاخص «تراز ارزی» باید به‌عنوان معیار اصلی برای تخصیص منابع و حمایت‌ها در نظر گرفته شود، نه صرفا شاخص‌هایی مانند اشتغال یا تامین نیاز داخلی.

جمع‌بندی

صنعت خودروی ایران با وجود سهم بالای خود در اشتغال‌زایی و تامین نیاز داخلی، به دلیل وابستگی شدید به واردات قطعات و فناوری، عملا به یکی از صنایع پرمصرف ارزی کشور تبدیل شده است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که این صنعت نه تنها توان صادراتی و ارزآوری ندارد، بلکه تراز ارزی آن منفی است و ادامه این روند می‌تواند تهدیدی برای اقتصاد ایران در شرایط کمبود منابع ارزی و تحریم‌های خارجی باشد.