قرارداد اختیار معامله (Option) در بورس: راهنمای جامع برای سرمایه‌گذاران
به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، قرارداد اختیار معامله یا آپشن (Option) یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال پرکاربردترین ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه است. این ابزار به دلیل پیچیدگی خود، نیاز به درک عمیق و آموزش جامع دارد. در این مقاله از کاریزما لرنینگ، به طور مفصل به آموزش اختیار معامله، انواع قراردادهای اختیار معامله در بورس، نحوه خرید و فروش آن‌ها، تفاوت اختیار معامله با بازار آتی و سایر جنبه‌های مهم این ابزار مالی می‌پردازیم.
اختیار معامله در زندگی روزمره
شاید برایتان جالب باشد که بدانید مفهوم اختیار معامله، نه تنها در بازارهای مالی، بلکه در زندگی روزمره ما نیز کاربرد دارد. ساده‌ترین مثال برای درک این مفهوم، بیمه است. وقتی شما بیمه‌ای را خریداری می‌کنید (مانند بیمه عمر یا شخص ثالث)، در واقع با پرداخت مبلغی مشخص، حق استفاده از یک خدمت خاص در آینده را برای خود می‌خرید. این حق برای شما محفوظ است، اما الزامی برای استفاده از آن ندارید.
مثال‌های دیگری از اختیار معامله در زندگی روزمره عبارتند از:
- پرداخت حق پارکینگ
- رزرو هتل
- پیش خرید تورهای مسافرتی
قرارداد اختیار معامله چیست؟
در تعریف ساده، اختیار معامله قراردادی است بین خریدار و فروشنده که به خریدار حق (اما نه الزام) خرید یا فروش مقدار معینی از یک دارایی (مانند سهام، ارز، کالا و…) را با قیمت مشخص و در زمان معین می‌دهد. خریدار برای این حق، مبلغی را به فروشنده پرداخت می‌کند که به آن “پرمیوم” گفته می‌شود.
چهار مولفه اصلی در قرارداد اختیار معامله
هر قرارداد اختیار معامله شامل چهار مولفه اصلی است:
- نوع قرارداد: اختیار خرید (Call) یا اختیار فروش (Put)
- دارایی پایه: دارایی که موضوع قرارداد است.
- زمان سررسید: تاریخی که خریدار می‌تواند از حق خود استفاده کند.
- قیمت اعمال: قیمتی که در زمان سررسید، خرید یا فروش براساس آن انجام می‌شود.
تاریخچه اختیار معامله
شاید بتوان ریشه قراردادهای اختیار معامله را در کشت زیتون و روغن‌کشی جستجو کرد. در آن زمان، تولیدکنندگان زیتون برای مقابله با نوسانات تولید، از نوعی قرارداد اختیار معامله استفاده می‌کردند.
مشخصات قرارداد اختیار معامله
- دارایی پایه: سهام، شاخص، ارز، کالا و…
- قیمت اعمال: قیمتی که دارایی می‌تواند خریداری یا فروخته شود.
- تاریخ انقضا: تاریخی که قرارداد بی‌اعتبار می‌شود.
- نوع اختیار: خرید (Call) یا فروش (Put)
- پرمیوم: مبلغی که خریدار به فروشنده پرداخت می‌کند.
انواع قرارداد اختیار معامله
قراردادهای اختیار معامله را می‌توان از جنبه‌های مختلفی دسته‌بندی کرد:
- از نظر حق اختیار: اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put)
- از نظر سبک اعمال: اروپایی (قابل اعمال فقط در زمان سررسید) و آمریکایی (قابل اعمال در هر زمان قبل از سررسید)
- از نظر وضعیت سود و زیان: در سود (In-The-Money)، در زیان (Out-of-The-Money) و بی‌تفاوت (At-The-Money)
موقعیت‌های قرارداد اختیار معامله
در بازار اختیار معامله، چهار موقعیت اصلی وجود دارد:
- خرید اختیار خرید: سود نامحدود در صورت افزایش قیمت دارایی
- فروش اختیار خرید: سود محدود به پرمیوم دریافتی در صورت کاهش یا عدم افزایش قیمت دارایی
- خرید اختیار فروش: سود نامحدود در صورت کاهش قیمت دارایی
- فروش اختیار فروش: سود محدود به پرمیوم دریافتی در صورت افزایش یا عدم کاهش قیمت دارایی
سود و زیان در قرارداد اختیار معامله
- خریدار: سود نامحدود، زیان محدود به پرمیوم پرداختی
- فروشنده: سود محدود به پرمیوم دریافتی، زیان نامحدود
مزایای قرارداد اختیار معامله
- اهرم مالی: امکان مدیریت موقعیت‌های بزرگتر با سرمایه کمتر
- کاهش ریسک: محدود کردن زیان به میزان پرمیوم پرداختی
- کسب درآمد: از طریق فروش اختیار معامله
- انعطاف‌پذیری: امکان کسب سود از نوسانات قیمت بدون نیاز به داشتن دارایی پایه
- تنویع سبد سرمایه‌گذاری: افزایش تنوع و کاهش ریسک کلی سبد
معایب قرارداد اختیار معامله
- پیچیدگی: نیاز به دانش و تحلیل دقیق
- ریسک بالا: احتمال زیان در صورت عدم تحلیل صحیح بازار
- نیاز به وجه تضمین: برای فروشندگان اختیار معامله
وجه تضمین اختیار معامله
وجه تضمین مبلغی است که فروشنده اختیار معامله برای تضمین ایفای تعهدات خود نزد کارگزار قرار می‌دهد. این مبلغ به دو دسته تقسیم می‌شود:
- وجه تضمین اولیه: مبلغی ثابت که فروشنده باید در حساب خود داشته باشد.
- وجه تضمین لازم: مبلغی که توسط بورس محاسبه و اعلام می‌شود و فروشنده باید حداقل ۷۰ درصد آن را در حساب خود داشته باشد.
ریسک‌های قرارداد اختیار معامله
- ریسک بازار: تغییرات قیمت دارایی پایه
- ریسک نوسان: نوسانات شدید قیمت دارایی پایه
- ریسک نقدینگی: عدم امکان خرید یا فروش آسان اختیار معامله
- ریسک زمان: کاهش ارزش اختیار معامله با نزدیک شدن به تاریخ انقضا
- ریسک مارجین کال: لزوم افزایش وجه تضمین در صورت کاهش موجودی
انواع قرارداد اختیار معامله از نظر وضعیت سود یا زیان
- بی‌تفاوت (ATM): قیمت بازار دارایی پایه تقریباً برابر با قیمت اعمال
- در زیان (OTM): قیمت بازار دارایی پایه برای اختیار خرید کمتر از قیمت اعمال و برای اختیار فروش بیشتر از قیمت اعمال
- در سود (ITM): قیمت بازار دارایی پایه برای اختیار خرید بیشتر از قیمت اعمال و برای اختیار فروش کمتر از قیمت اعمال
راهبرد در قرارداد اختیار معامله
راهبرد در قرارداد اختیار معامله به مجموعه‌ای از تصمیم‌گیری‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که سرمایه‌گذار برای دستیابی به اهداف خود انجام می‌دهد. یکی از معروف‌ترین راهبردها، استراتژی استرادل است که از ترکیب اختیار خرید و فروش با شرایط یکسان تشکیل می‌شود.
ارزش ذاتی و زمانی اختیار معامله
- ارزش ذاتی: تفاوت قیمت دارایی پایه با قیمت اعمال
- ارزش زمانی: ارزش ناشی از احتمال افزایش قیمت دارایی پایه تا زمان انقضا
تفاوت اختیار معامله و قرارداد آتی
- تعهد: در قرارداد آتی، طرفین متعهد به انجام معامله هستند، اما در اختیار معامله، خریدار حق انجام معامله را دارد، نه الزام آن.
- وجه تضمین: در قرارداد آتی، هر دو طرف باید وجه تضمین پرداخت کنند، اما در اختیار معامله، فقط فروشنده ملزم به پرداخت وجه تضمین است.
لیست قراردادهای اختیار معامله
برای مشاهده لیست قراردادهای اختیار معامله، می‌توانید به سایت tse.ir یا سامانه معاملاتی کارگزاری خود مراجعه کنید.
تسویه قرارداد اختیار معامله
تسویه قرارداد اختیار معامله به دو روش انجام می‌شود:
- نقدی: پرداخت مابه
