بازار سهام ایران طی روزهای اخیر با موجی از رشد و ثبت سقف‌های جدید همراه شده است. افزایش قیمت دلار، انتشار گزارش‌های مثبت شرکت‌ها به‌ویژه در صنایع صادرات‌محور، تغییر نرخ دلار در تالارهای مبادله ارز و تقویت انتظارات تورمی، باعث بازگشت جریان نقدینگی به بورس شده و امیدها نسبت به تداوم روند صعودی را افزایش داده است. با این حال، همچنان ابهامات اقتصادی و سیاسی به‌عنوان ریسک‌های اصلی بازار مطرح هستند و این پرسش را ایجاد می‌کنند که آیا بورس می‌تواند این مسیر را ادامه دهد یا خیر.

تصمیم اخیر سازمان بورس مبنی بر افزایش کارمزد معاملات صندوق‌های سهامی و حذف بخشی از تخفیف‌های معاملاتی، دغدغه تازه‌ای را در میان فعالان بازار ایجاد کرده است؛ دغدغه‌ای درباره اینکه آیا این تغییر می‌تواند از جذابیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری بکاهد و سرمایه‌گذاران را به سمت معاملات مستقیم سهام سوق دهد یا خیر.

بازار سرمایه ایران در سال ۱۴۰۴ یکی از پرنوسان‌ترین دوره‌های خود را تجربه کرده است. پس از افت قابل توجه شاخص کل تا سطح دو میلیون و ۳۹۵ هزار واحد در هشتم شهریور، به‌تدریج روندی صعودی در بورس آغاز شد. بازگشت امید به بهبود متغیرهای بنیادی، رشد نرخ دلار آزاد و افزایش توجه به ابزارهای مالی نوین، زمینه‌ساز ورود سرمایه‌گذاران به صندوق های اهرمی شد؛ ابزارهایی که حالا به یکی از محرک‌های اصلی رشد بورس تهران تبدیل شده‌اند.

بررسی بازدهی صندوق های اهرمی در دوره اخیر رشد شاخص بورس نشان می‌دهد که نتایج واقعی این صندوق‌ها در بسیاری موارد فراتر از پیش‌بینی‌های تئوریک بوده است. در حالی که شاخص کل بورس حدود 27.8 درصد رشد داشته، انتظار می‌رفت صندوق‌های اهرمی با توجه به ضریب اهرم خود، بازدهی بالاتری ثبت کنند، اما داده‌ها نشان می‌دهد میزان موفقیت هر صندوق به عوامل مدیریتی و تحلیلی آن بستگی دارد.

شباهت‌های چشمگیری میان فضای اقتصادی کنونی و شرایط بازارهای مالی یک قرن پیش دیده می‌شود. از رشد فناوری‌های نو گرفته تا هجوم سرمایه‌گذاران خرد و شکل‌گیری ابزارهای پرریسک، ساختار بازارها بار دیگر به سمتی می‌رود که یادآور وقایع سال ۱۹۲۹ است. در حالی‌که نوآوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، خودروهای برقی و رمزارزها موجی از هیجان در بازارها ایجاد کرده‌اند، صندوق‌ها و محصولات اهرمی تازه‌ای ظهور کرده‌اند که به گفته وال‌استریت ژورنال، می‌توانند ارزش خود را تا سطح صفر از دست بدهند.

نیمه نخست سال ۱۴۰۴ با عملکردی متضاد در میان ابزارهای مالی بازار سرمایه به پایان رسید. در حالی که شاخص کل بورس تنها ۶ درصد رشد داشت و صندوق‌های اهرمی با افت‌های سنگین مواجه شدند، بازار طلا و صندوق‌های مبتنی بر آن توانستند بازدهی مثبت و قابل‌توجهی ثبت کنند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری که قرار بود ابزاری کارآمد برای جذب سرمایه‌های خرد و هدایت آنها به سمت بازار سرمایه باشند، امروز به‌دلیل تشابه زیاد و محدودیت‌های ساختاری با چالش‌هایی جدی روبه‌رو هستند. در همین رابطه، پویان مظفری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی به بررسی وضعیت فعلی صندوق‌ها و اثر آنها بر بورس پرداخته است.

در سال‌های اخیر تنوع ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس افزایش قابل توجهی داشته و صندوق‌های مختلفی از صندوق‌های درآمد ثابت گرفته تا صندوق‌های سهامی، طلا و حتی صندوق‌های بخشی و اهرمی راه‌اندازی شده‌اند. این ابزارها با هدف جذب سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای و مدیریت بهتر ریسک ایجاد شدند، اما در شرایط نزولی بازار، عملکرد و تأثیر آنها به یکی از محورهای اصلی بحث فعالان بازار سرمایه تبدیل شده است.

بورس تهران این روزها روندی صعودی را تجربه می‌کند و شاخص کل پس از ۹ روز معاملاتی سبزپوش، توانست از کف ۲ میلیون و ۳۹۵ هزار واحدی رشد ۱۱.۷ درصدی را به ثبت برساند و به سطح ۲ میلیون و ۶۷۶ هزار واحد برسد. در این میان، صندوق‌های اهرمی نقش پررنگی در بازدهی بازار داشته‌اند و توانسته‌اند بخشی از افت‌های گذشته را جبران کنند.

شاخص کل بورس از قله ۳‌میلیون و ۲۵۲‌هزار واحدی تا سطح ۲‌میلیون و ۴۷۵‌هزار واحدی سقوط کرده و افتی معادل ۲۴‌درصد را به ثبت رسانده است. این روند نزولی نه تنها سهامداران خرد را متضرر کرده، بلکه فشار مضاعفی بر صندوق‌های اهرمی نیز وارد آورده است.