رکوردشکنی نرخ فقر در ایران؛ بیش از یک‌سوم مردم زیر خط تامین نیازهای اولیه

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد نرخ فقر در ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۶ درصد رسیده است؛ رقمی که بالاترین میزان از ابتدای دهه ۱۳۹۰ تاکنون محسوب می‌شود. بر اساس اعلام سخنگوی دولت، خط فقر ماهانه برای هر نفر ۶ میلیون و ۱۲۸ هزار تومان بوده و این به معنای آن است که بیش از یک‌سوم جمعیت کشور توانایی تامین حداقل کالری و نیازهای اساسی زندگی را ندارند.

صعود دوباره نرخ فقر

به گفته فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، خط فقر در سال ۱۴۰۳ معادل ۶ میلیون و ۱۲۸ هزار و ۷۳۹ تومان برای هر نفر تعیین شده است. محاسبات نشان می‌دهد این رقم، نرخ فقر را به حدود ۳۶ درصد رسانده است؛ سطحی که دست‌کم طی ۱۳ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. در حالی که نرخ رشد اقتصادی کشور در سال گذشته تنها ۳.۱ درصد و تورم نقطه‌ای ۳۷.۱ درصد بوده، درآمد واقعی خانوارها کاهش یافته و توان تامین نیازهای اولیه به‌شدت افت کرده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند تداوم تورم بالا و رشد اقتصادی پایین در دهه ۱۳۹۰ زمینه‌ساز گسترش فقر شده است.

تورم و جهش ارزی؛ دو عامل اصلی فقر

بررسی‌ها نشان می‌دهد که از نیمه دوم سال ۱۴۰۳، فشار تورمی ناشی از جهش نرخ ارز و تشدید نااطمینانی‌های سیاسی، به ویژه در پی بازگشت سیاست فشار حداکثری آمریکا، موجب تضعیف طبقه متوسط و افزایش نرخ فقر شده است. اگرچه شاخص ضریب جینی کاهش یافته و نشان‌دهنده کاهش نابرابری نسبی درآمدی است، اما این تغییر بیشتر ناشی از فقیرتر شدن طبقات میانی بوده و به بهبود واقعی رفاه منجر نشده است.

در شرایط فعلی، پدیده «شاغلان فقیر» بیش از گذشته در حال گسترش است؛ به این معنا که داشتن شغل تضمینی برای خروج از فقر نیست. افزایش بیش از ۴۰ درصدی اجاره‌بها نیز باعث شده سهم هزینه مسکن از سبد خانوار رشد کند و به طور مستقیم سفره خوراکی خانوارها کوچک‌تر شود.

سیر تاریخی افزایش فقر

نرخ فقر در سال‌های پیش از تحریم‌ها و خروج آمریکا از برجام (۱۳۹۵ و ۱۳۹۶) کمتر از ۲۰ درصد بود. در آن سال‌ها با وجود رشد اقتصادی محدود، شکاف فقر کاهش یافت و احتمال خروج خانوارها از تله فقر افزایش پیدا کرد. اما از سال ۱۳۹۷ با جهش ارزی، بازگشت تحریم‌ها و افزایش تورم، نرخ فقر رشد شدیدی را تجربه کرد و در سال ۱۳۹۸ از ۳۰ درصد عبور کرد.

در سال ۱۴۰۲ این نرخ اندکی تا ۳۰ درصد کاهش یافت، اما در سال ۱۴۰۳ دوباره افزایش یافت و با جهشی ۶ واحد درصدی به ۳۶ درصد رسید. این روند نشان می‌دهد سیاست‌های حمایتی دولت‌ها در مهار فقر نتوانسته‌اند اثر پایداری بر زندگی اقشار آسیب‌پذیر داشته باشند.

ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی

کارشناسان تاکید دارند که تورم مزمن، رشد اقتصادی ضعیف و شوک‌های ارزی و سیاسی، اصلی‌ترین عوامل افزایش فقر هستند. به باور آنها در غیبت ثبات در اقتصاد کلان، سیاست‌های حمایتی اثر موقتی دارند و نمی‌توانند مانع از گسترش فقر شوند. از سال ۱۳۹۷ تاکنون، اقتصاد ایران به‌طور پیوسته با تورم بالای ۳۰ درصد مواجه بوده است و سیاست‌های انبساطی دولت برای جبران کسری بودجه، از جمله استقراض از بانک مرکزی، بر شدت این وضعیت افزوده است.

همچنین تصمیمات ناگهانی، ناترازی‌های ساختاری در بخش انرژی و سرمایه‌گذاری اندک در تولید، به کاهش فرصت‌های شغلی و افت قدرت خرید منجر شده‌اند. در نتیجه، حتی با تخصیص بودجه‌های حمایتی قابل توجه، نرخ فقر همچنان روند صعودی دارد.

سفره فقرا کوچک‌تر از همیشه

یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های افزایش فقر، جهش قیمت کالاهای خوراکی است. در اسفند ۱۴۰۳ تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها ۴۱ درصد و در شهریور ۱۴۰۴ بیش از ۵۷ درصد ثبت شده است. در همین مدت، تورم کل مصرف‌کننده ۴۵ درصد بوده که نشان می‌دهد رشد قیمت مواد غذایی از میانگین تورم نیز بالاتر رفته است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۰۱ بیش از نیمی از مردم کمتر از ۲۱۰۰ کالری مورد نیاز روزانه مصرف کرده‌اند. اکنون با جهش نرخ فقر در سال ۱۴۰۳، احتمالا شمار بیشتری از خانوارها قادر به تامین حداقل کالری مورد نیاز نیستند. تورم سنگین در اجاره‌بها، برنج، حبوبات و حتی مرغ باعث شده سبد غذایی خانوارها از اقلام اساسی خالی شود.

راه برون‌رفت از چرخه فقر

کارشناسان اقتصادی معتقدند تنها راه مهار فقر، اجرای اصلاحات ساختاری در اقتصاد کلان است. کاهش ریسک‌های سیاسی، ثبات سیاست‌های ارزی، مهار تورم از طریق سیاست‌های پولی منسجم و تمرکز واقعی حمایت‌ها بر دهک‌های پایین درآمدی از جمله اقداماتی است که می‌تواند جلوی تعمیق بیشتر فقر را بگیرد. در غیر این صورت، احتمال افزایش نرخ فقر در سال ۱۴۰۴ نیز بسیار بالاست.