چرا افزایش قیمت شیر متوقف نمی‌شود؟ ردپای شیرخشک در گرانی لبنیات

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، قیمت هر لیتر شیر در هفته‌های اخیر با افزایش قابل توجهی مواجه شده و فشار اقتصادی تازه‌ای را به سبد مصرفی خانوارها وارد کرده است. این رشد قیمت، خرید محصولات لبنی را برای بخش قابل توجهی از جامعه دشوار کرده و نشانه‌های تغییر الگوی مصرف به‌ویژه در دهک‌های پایین درآمدی به‌وضوح قابل مشاهده است.

افزایش قیمت شیر ناشی از مجموعه‌ای از عوامل از جمله رشد هزینه‌های تولید، نوسانات قیمت خوراک دام و افزایش نرخ دلار است. این شرایط باعث شده بخشی از مصرف‌کنندگان، به‌خصوص در کلان‌شهرها، از خرید شیر و فرآورده‌های لبنی صرف‌نظر کنند؛ موضوعی که حتی به بازگشت محصولات لبنی فروش‌نرفته به واحدهای تولیدی منجر شده است.

کاهش تقاضا و هشدار درباره آینده صنعت لبنیات

ادامه این روند نه‌تنها فشار اقتصادی بر خانوارها را تشدید کرده، بلکه کاهش تقاضا در صنعت لبنیات را نیز به دنبال داشته است. کارشناسان اقتصادی هشدار می‌دهند تداوم این وضعیت می‌تواند منجر به بحران در تولید شیر و فرآورده‌های لبنی شود؛ به‌ویژه آنکه برخی واحدهای کوچک‌تر به‌دلیل کاهش فروش، ناچار به کاهش تولید یا تعطیلی خطوط خود شده‌اند.

تولید شیرخشک؛ عامل پنهان افزایش قیمت شیر

برخی کارشناسان، افزایش تولید و صادرات شیرخشک را یکی از دلایل اصلی رشد قیمت شیر در بازار داخلی می‌دانند. به گفته آنها، بخشی از شیر خام به‌جای عرضه در بازار داخلی، به تولید شیرخشک اختصاص یافته و این موضوع موجب کاهش عرضه و افزایش قیمت شیر شده است.

در نتیجه این روند، کمبود شیر خام در بازار داخلی شکل گرفته و قیمت‌ها به‌طور چشمگیری افزایش یافته‌اند؛ مسئله‌ای که یک چرخه معیوب را رقم زده است. از یک‌سو افزایش قیمت موجب کاهش تقاضا می‌شود و از سوی دیگر، کاهش فروش و بازگشت محصولات به کارخانه‌ها، تولید داخلی را محدودتر می‌کند.

روایت سخنگوی سابق انجمن شیر از وضعیت کارخانه‌ها

سیدمحمدرضا بنی‌طبا، سخنگوی سابق انجمن شیر، با اشاره به اینکه بسیاری از کارخانه‌ها از گذشته خطوط تولید شیرخشک داشته‌اند، توضیح می‌دهد این خطوط برای تبدیل شیر مازاد گاوداری‌ها به شیرخشک طراحی شده‌اند تا از هدررفت شیر جلوگیری شود.

به گفته او، شیرخشک کاربرد گسترده‌ای در صنایعی مانند شیرینی‌سازی و شکلات‌سازی دارد و در شرایط فعلی به‌عنوان گزینه‌ای اقتصادی در چرخه تولید و صادرات مورد استفاده قرار گرفته است.

افزایش بیش از ۱۰ برابری تولید شیرخشک در کشور

با وجود مزایای اقتصادی تولید شیرخشک، آمارها نشان می‌دهد تولید این محصول به‌طور غیرمتعارفی افزایش یافته است. به گفته علی احسان ظفری، رئیس اتحادیه فرآورده‌های لبنی، مصرف سالانه شیرخشک در کشور حدود ۲۰ هزار تن است، اما بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن شیرخشک به‌صورت رسمی و غیررسمی صادر می‌شود.

برای تولید هر کیلوگرم شیرخشک، حدود ۱۱ کیلوگرم شیر خام مصرف می‌شود. این در حالی است که طبق گزارش‌های رسمی، بخش قابل توجهی از شیرخشک به‌صورت قاچاق، عمدتاً به مقصد پاکستان، از کشور خارج می‌شود.

اختلال در تخصیص شیر خام

از مجموع ۵.۸ میلیون تن شیر خام تولیدی کشور، حدود یک میلیون تن صرف تغذیه گوساله‌های نورس می‌شود و باقی‌مانده به تولید محصولات لبنی اختصاص دارد. افزایش سهم تولید شیرخشک از این منابع، نشان‌دهنده اختلال جدی در تخصیص شیر خام و تأثیر مستقیم آن بر قیمت محصولات لبنی در بازار داخلی است.

افزایش مجوزهای تولید شیرخشک

بنی‌طبا با اشاره به سیاست‌های گذشته وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید در دوره‌هایی، صدور مجوزهای متعدد برای تولید شیرخشک آغاز شد و اکنون حدود ۶۰ کارخانه در کشور صرفاً به تولید شیرخشک مشغول هستند. برخی از این واحدها هیچ محصول لبنی دیگری تولید نمی‌کنند و تمرکز کامل آنها بر خشک‌کردن شیر و صادرات آن است.

صادرات شیرخشک و برهم خوردن تعادل بازار

به گفته این کارشناس، بسیاری از کارخانه‌های بزرگ لبنی نیز خطوط تولید شیرخشک دارند و صادرات این محصول به یک استراتژی سودآور تبدیل شده است. این موضوع ارتباط مستقیمی با توازن بازار داخلی شیر دارد؛ زیرا در زمان مازاد تولید، تبدیل شیر به شیرخشک ساده‌ترین راه جلوگیری از فساد محصول است.

وضعیت پیچیده بازار شیر و نقش سیاست‌گذاری

بنی‌طبا معتقد است بازار شیر و شیرخشک با شرایط پیچیده‌ای روبه‌روست؛ از یک‌سو تقاضای جهانی برای شیرخشک وجود دارد و از سوی دیگر، قدرت خرید مصرف‌کننده داخلی کاهش یافته است. در چنین شرایطی، سیاست‌گذاری نادرست می‌تواند نوسانات قیمتی را تشدید کند.

او تأکید می‌کند اگر منابع مالی و یارانه‌ای به‌جای حمایت غیرمستقیم از تولید، به‌طور هدفمند به مصرف‌کنندگان اختصاص یابد، مثلاً از طریق کوپن یا یارانه خرید محصولات لبنی، می‌توان فشار قیمتی را کاهش داد.

چرا قیمت شیر در فصل سرد کاهش نیافت؟

به گفته بنی‌طبا، در فصل سرد سال معمولاً تولید شیر خام افزایش می‌یابد و قیمت‌ها باید کاهش پیدا کند. اما در شرایط کنونی، به دلیل سودآوری صادرات و تمرکز کارخانه‌ها بر افزایش حجم تولید و فروش، قیمت شیر نه‌تنها کاهش نیافته بلکه افزایش نیز داشته است.

چشم‌انداز بازار لبنیات

در مجموع، افزایش تولید و صادرات شیرخشک، کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده، ضعف سیاست‌های حمایتی و نوسانات ارزی، همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا قیمت شیر و محصولات لبنی به سطحی برسد که سلامت تغذیه‌ای خانوارها را تهدید می‌کند. در صورت تداوم این روند، صنعت لبنیات و امنیت غذایی کشور با چالش‌های جدی‌تری مواجه خواهد شد.