وام، راه نجات یا تله مرگ اقتصادی؟ واقعیت تلخ بدهکاری در ایران
به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، در سال‌های گذشته وام گرفتن در ایران عمدتاً نشانه‌ای از برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری یا بهبود وضعیت مالی محسوب می‌شد. اما امروز، این روند تغییر کرده و وام گرفتن برای بسیاری از خانوارها نه یک انتخاب، بلکه راهی برای بقا شده است.
چرا خانوارهای ایرانی بیشتر از همیشه وام می‌گیرند؟
شرایط اقتصادی ناپایدار، تورم ساختاری و افزایش هزینه‌های زندگی باعث شده‌اند که افراد بیشتری برای رفع نیازهای اولیه خود به بانک‌ها مراجعه کنند. برخلاف گذشته که وام برای خرید خانه، راه‌اندازی کسب‌وکار یا تحصیل اخذ می‌شد، اکنون تسهیلات بانکی برای تأمین مخارجی چون درمان، اجاره یا حتی هزینه مدرسه فرزندان صرف می‌شود.
آمارها از افزایش بی‌سابقه وام‌های خرد چه می‌گویند؟
بر اساس داده‌های بانک مرکزی، در پایان سال ۱۴۰۳ مانده کل تسهیلات بانکی به بیش از ۱۰ هزار هزار میلیارد تومان رسیده است. اگرچه بخشی از این تسهیلات در اختیار بنگاه‌های بزرگ قرار دارد، رشد وام‌های خرد خانوارها نیز بسیار چشمگیر بوده است. طبق این گزارش، در سال گذشته وام‌های خرد با رشدی ۵۲ درصدی مواجه شده‌اند؛ رشدی که نشان‌دهنده وابستگی روزافزون مردم به وام برای گذران زندگی است.
تله بدهی چگونه عمل می‌کند؟
تله بدهی زمانی رخ می‌دهد که افراد برای بازپرداخت وام‌های قبلی، مجبور به دریافت تسهیلات جدید می‌شوند. در چنین چرخه‌ای، بخش عمده‌ای از درآمد صرف اقساط می‌شود و خانوارها به تدریج از توان مالی برای خروج از این چرخه خارج می‌شوند. این وضعیت منجر به دیرکرد در پرداخت، ورود به لیست بدهکاران و در نهایت فروپاشی ساختار مالی خانوار خواهد شد.
تورم ۳۴ درصدی و سقف ۲۵ درصدی اجاره؛ بازار مسکن کنترل می‌شود؟
عوامل اصلی گرفتاری در تله بدهی
کاهش قدرت خرید ناشی از تورم‌های بالای ۴۰ درصد، ساختار ناسالم وام‌دهی بانکی، نبود نظام وام‌دهی فراگیر برای اقشار آسیب‌پذیر و همچنین ضعف آموزش مالی عمومی، از جمله دلایل اصلی گرفتار شدن مردم در تله بدهی است. علاوه بر آن، پیچیدگی‌های بروکراسی و نیاز به ضامن معتبر، دریافت وام را برای بسیاری ناممکن ساخته و آنها را به بازارهای غیررسمی و ربوی سوق داده است.
تبعات اجتماعی و اقتصادی تله بدهی در ایران
تداوم وضعیت موجود پیامدهای گسترده‌ای خواهد داشت؛ از جمله افزایش اضطراب روانی ناشی از بدهکاری، کاهش توان پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خانوار، تشدید رکود اقتصادی، و بالا رفتن میزان مطالبات معوق بانکی. طبق آمار رسمی، میزان مطالبات معوق نظام بانکی تا پایان زمستان ۱۴۰۳ از ۷۷۹ هزار میلیارد تومان عبور کرده است؛ عددی نگران‌کننده که روندی صعودی را نشان می‌دهد.
راهکارهای خروج از تله بدهی چیست؟
برای رهایی از بحران تله بدهی، راهکارهایی همچون تدوین قراردادهای بانکی شفاف، افزایش وام‌های کم‌بهره به اقشار آسیب‌پذیر، آموزش مالی عمومی در مدارس و رسانه‌ها، کنترل تورم و کاهش کسری بودجه، و همچنین ساماندهی موسسات اعتباری غیررسمی ضروری است.
نتیجه‌گیری
وام گرفتن در ایران دیگر نشانه‌ای از رشد و برنامه‌ریزی نیست؛ بلکه برای بسیاری از خانوارها به تنها راه‌حل برای تأمین نیازهای روزمره تبدیل شده است. ادامه این وضعیت، نه‌تنها امنیت مالی خانوارها را تهدید می‌کند، بلکه خطرات جدی برای ثبات نظام بانکی و آینده اقتصاد کشور به همراه دارد. مقابله با تله بدهی نیازمند رویکردی هماهنگ از سوی دولت، بانک مرکزی، رسانه‌ها و نهادهای آموزشی است.
