بودجه ۱۴۰۵ با ریال جدید؛ پیچیدگی تازه در اقتصاد بحران‌زده

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ که از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه شده، در شرایطی تدوین شده است که اقتصاد ایران همزمان با چالش‌هایی چون تحریم‌های خارجی، تورم مزمن، رکود تولید و نااطمینانی‌های سیاسی و بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این لایحه علاوه بر رویکردهای محتوایی، از نظر شکلی نیز با تغییر مهمی همراه شده و برای نخستین‌بار ارقام آن بر مبنای «ریال جدید» و پس از حذف چهار صفر از پول ملی گزارش شده است؛ اقدامی که به‌جای تسهیل تحلیل، ابهامات تازه‌ای را به فضای اقتصاد کشور افزوده است.
حذف چهار صفر از پول ملی در لایحه بودجه ۱۴۰۵
دولت مسعود پزشکیان در دوم دی‌ماه لایحه بودجه سال ۱۴۰۵ را به مجلس تقدیم کرد؛ بودجه‌ای که به‌دلیل استفاده از واحد پول جدید، بیش از گذشته با پیچیدگی‌های محاسباتی همراه شده است. تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بودجه‌های دولتی به‌طور ذاتی اسنادی پیچیده و دشوار برای تحلیل بوده‌اند، اما اعمال حذف چهار صفر از پول ملی در این لایحه، سطح این پیچیدگی را افزایش داده و فرآیند بررسی دقیق آن را برای کارشناسان، رسانه‌ها و پژوهشگران دشوارتر کرده است.
آیا بودجه دولت می‌تواند کاربرپسند باشد؟
دولت در اقتصاد ایران نقشی بسیار گسترده دارد و به‌واسطه در اختیار داشتن منابع زیرزمینی و درآمدهای نفتی، طی دهه‌ها با مداخله مستقیم در اقتصاد و قانون‌گذاری‌های گسترده، فضای فعالیت بخش خصوصی را محدود کرده است. این روند نه‌تنها در زندگی روزمره مردم، بلکه در ساختار بودجه‌ریزی کشور نیز بازتاب یافته است. تغییر واحد پولی، یکی از جدیدترین نمودهای این مداخلات است که از همان ابتدا با انتقاد کارشناسان اقتصادی مواجه شد؛ چراکه هشدار داده بودند حذف چهار صفر بدون اصلاحات ساختاری، اثرگذاری واقعی نخواهد داشت و صرفا محاسبات مالی را دشوارتر می‌کند.
پیچیدگی‌های جدید بودجه با ریال جدید
با وجود در نظر گرفتن دوره‌ای سه‌ساله برای اجرای سیاست حذف چهار صفر، دولت در تدوین بودجه ۱۴۰۵ از همان ابتدا ریال جدید را مبنا قرار داده است. در نظام جدید، هر یک ریال جدید معادل هزار تومان و برابر با ده هزار ریال قدیم است، در حالی که پیش از این بودجه با ریال قدیم نگاشته می‌شد. این تغییر، مقایسه ارقام بودجه سال آینده با سال‌های گذشته را زمان‌بر و مستعد خطا کرده و در صورت نبود دقت کافی، می‌تواند به برداشت‌های نادرست و تحلیل‌های اشتباه منجر شود.
بودجه و چالش شفافیت در دولت چهاردهم
بودجه دولت باید علاوه بر افزایش شفافیت مالی، برای عموم ذی‌نفعان نیز قابل فهم باشد. با این حال، تغییرات مکرر در ساختار بودجه، تجمیع یا تفکیک ردیف‌ها و اکنون تغییر واحد پولی، باعث شده تحلیل بودجه بیش از پیش دشوار شود. دولت چهاردهم در شرایطی که تحقق بسیاری از وعده‌های اقتصادی‌اش با ابهام همراه است، با این اقدام نه‌تنها گامی در مسیر اصلاحات ساختاری برنداشته، بلکه مانعی تازه بر سر راه شفافیت بودجه‌ای ایجاد کرده است.
تورم، کسری بودجه و بی‌اثر بودن حذف صفرها
تورم مزمن و کسری بودجه مزمن دولت، ارقام اقتصادی را به‌شدت حجیم و طولانی کرده و مشکلات حسابداری متعددی به‌وجود آورده است. اگرچه حذف چهار صفر ظاهرا با هدف ساده‌سازی این ارقام انجام شده، اما تا زمانی که ریشه‌های ساختاری تورم مهار نشوند، این سیاست نه‌تنها کمکی به بهبود وضعیت نمی‌کند، بلکه می‌تواند به ناهماهنگی داده‌ها میان نهادهای مختلف و کاهش شفافیت منجر شود. از سوی دیگر، مقایسه عملکرد بودجه‌ای دولت در طول زمان نیز به دلیل تفاوت واحد پولی، دشوارتر از گذشته خواهد شد.
فرار مردم از ریال در سایه تورم و نااطمینانی
تورم دو رقمی سال‌های اخیر، قدرت خرید خانوارها را به‌شدت کاهش داده و همزمان رکود اقتصادی و نااطمینانی‌های گسترده، افق آینده را مبهم کرده است. در چنین شرایطی، مردم برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به بازارهایی مانند ارز، طلا، سکه، مسکن و حتی ارزهای دیجیتال پناه برده‌اند. حذف چهار صفر از پول ملی و معرفی ریال جدید، به‌جای بازگرداندن اعتماد، می‌تواند محاسبات روزمره را دشوارتر کرده و انگیزه فاصله گرفتن از پول ملی را تشدید کند.
ابهام در رسمیت یافتن ریال جدید
یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است که ریال جدید از چه زمانی به‌طور رسمی در مبادلات روزمره و گزارش‌های دولتی استفاده خواهد شد. انتشار بودجه با واحد جدید، بدون اطلاع‌رسانی شفاف، این ابهام را ایجاد کرده که آیا سایر گزارش‌های آماری دولت نیز بر همین مبنا تنظیم می‌شوند یا خیر. همچنین مشخص نیست که این واحد پولی، که با عرف رایج جامعه یعنی تومان همخوانی ندارد، تا چه اندازه مورد پذیرش مردم قرار خواهد گرفت؛ سوالاتی که دولت می‌بایست پیش از ارائه لایحه بودجه به آن‌ها پاسخ می‌داد.