ابرتورم چیست و آیا ایران در آستانه آن قرار دارد؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، اظهارنظرهای اخیر حسین عبده تبریزی درباره احتمال شکل‌گیری ابرتورم در ایران، بار دیگر توجه افکار عمومی و کارشناسان اقتصادی را به روند فزاینده تورم جلب کرده است. هرچند آمارهای رسمی فاصله معناداری با تعاریف کلاسیک ابرتورم دارند، اما شتاب مداوم افزایش نرخ تورم در یک سال گذشته، زمینه‌ساز نگرانی‌هایی شده که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

واکنش‌ها به هشدار حسین عبده تبریزی درباره ابرتورم
صحبت‌های حسین عبده تبریزی با واکنش‌های متفاوتی همراه شد. برخی کارشناسان اقتصادی این اظهارات را فاقد مبنای تحلیلی دانستند و حتی گروهی آن را در راستای اهداف سیاسی یا اقتصادی خاص ارزیابی کردند. با این حال، آنچه احتمالاً این اقتصاددان را به بیان چنین هشداری رسانده، روند صعودی و بدون توقف تورم در ماه‌های اخیر است؛ روندی که در صورت تداوم می‌تواند اقتصاد را وارد مرحله‌ای از تورم بسیار شدید کند، حتی اگر هنوز با تعریف دقیق ابرتورم فاصله داشته باشد.

ابرتورم چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
ابرتورم وضعیتی است که در آن پول عملاً کارکرد خود را از دست می‌دهد و به تکه‌ای کاغذ بی‌ارزش تبدیل می‌شود. در چنین شرایطی، نه‌تنها اسکناس، بلکه موجودی حساب‌های نقدی نیز ارزش واقعی خود را از دست می‌دهند. تجربه‌های تاریخی نشان می‌دهد در دوره‌های ابرتورم، مردم پول را کیسه‌کیسه جابه‌جا می‌کنند و قیمت کالاها در فاصله کوتاه بین انتخاب تا خرید، چند برابر می‌شود. مغازه‌داران از درج قیمت روی کالاها خودداری می‌کنند و مفهوم «قیمت لحظه‌ای» به واقعیت روزمره تبدیل می‌شود.

تعریف عددی ابرتورم از نگاه اقتصاددانان
برای ابرتورم هیچ تعریف عددی مورد اجماع جهانی وجود ندارد، اما فیلیپ کاگان، اقتصاددان دانشگاه کلمبیا، در دهه ۵۰ میلادی برای نخستین‌بار شاخصی کمی ارائه داد. بر اساس تعریف کاگان، اگر نرخ تورم ماهانه از ۵۰ درصد عبور کند، اقتصاد وارد فاز ابرتورم شده است. در چنین شرایطی، تورم نقطه‌به‌نقطه سالانه به بیش از ۱۳ هزار درصد می‌رسد؛ سطحی که عملاً نظم اقتصادی و پولی کشور را فرو می‌پاشد.

تورم ایران؛ فاصله آماری تا ابرتورم، نزدیکی روندی؟
بر اساس داده‌های رسمی، نرخ تورم ماهانه ایران در محدوده ۳.۴ درصد و تورم نقطه‌به‌نقطه نزدیک به ۴۹.۵ درصد قرار دارد؛ اعدادی که هنوز با تعریف کلاسیک ابرتورم فاصله زیادی دارند. با این حال، نکته نگران‌کننده، روند این شاخص‌هاست. تورم نقطه‌به‌نقطه در اواخر پاییز سال گذشته حدود ۳۰ درصد بود و اکنون در آستانه عبور از مرز ۵۰ درصد قرار گرفته است. همین روند افزایشی مداوم است که احتمالاً مبنای هشدارهایی مانند اظهارات حسین عبده تبریزی قرار گرفته است.

درس‌هایی از ابرتورم مجارستان و ونزوئلا
در تاریخ اقتصاد، مجارستان سال ۱۹۴۶ بدترین نمونه ابرتورم را تجربه کرده است؛ جایی که نرخ تورم ماهانه به حدود ۱۳ هزار تریلیون درصد رسید و قیمت‌ها ظرف چند ساعت دو برابر می‌شدند. در این کشور، حمل پول با گاری و فرغون به امری عادی تبدیل شد و تعداد صفر اسکناس‌ها به ۱۷ عدد رسید.
ونزوئلا نیز نمونه معاصر ابرتورم است که روند آن به‌تدریج شکل گرفت. تورم سالانه این کشور در سال ۲۰۱۴ کمتر از ۷۰ درصد بود، اما طی چند سال با شتابی فزاینده به هزاران درصد و سپس بیش از یک میلیون درصد رسید. این تجربه نشان می‌دهد ابرتورم معمولاً ناگهانی رخ نمی‌دهد، بلکه نتیجه تداوم سیاست‌های نادرست و بی‌ثباتی‌های اقتصادی است.

آیا خطر تورم بسیار شدید در ایران جدی است؟
مقایسه ایران با نمونه‌هایی مانند ونزوئلا نشان می‌دهد فاصله آماری قابل توجهی با ابرتورم وجود دارد، اما شباهت روندی، به‌ویژه در صورت تداوم کسری بودجه، ناترازی‌های پولی و بی‌ثباتی انتظارات، می‌تواند زنگ هشدار باشد. به همین دلیل، هرچند صحبت از ابرتورم در شرایط فعلی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد، اما نادیده گرفتن خطر ورود به دوره تورم‌های بسیار شدید نیز می‌تواند خطای پرهزینه‌ای باشد.