فقر پنهان در ایران؛ افزایش «فقیران شاغل» و کاهش قدرت خرید

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، تازه‌ترین داده‌های رسمی از وضعیت فقر در کشور نشان می‌دهد که شکاف میان درآمد خانوارها و هزینه‌های واقعی زندگی روزبه‌روز در حال افزایش است. در حالی که دولت از افزایش حقوق‌ها و پرداخت یارانه‌ها سخن می‌گوید، قدرت خرید مردم عملاً کاهش یافته و بسیاری از خانوارها حتی از تأمین نیازهای اولیه خود بازمانده‌اند. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در نشست خبری اخیر اعلام کرد: «بر اساس آمار سال ۱۴۰۳، خط فقر سرانه برای هر فرد ۶ میلیون و ۱۲۸ هزار و ۷۳۹ تومان تعیین شده است.» این در حالی است که تورم بالا و رشد هزینه‌های زندگی باعث شده این رقم، فاصله زیادی با واقعیت معیشت روزمره داشته باشد.

شکاف عمیق میان حداقل دستمزد و خط فقر خانوار

با توجه به میانگین بعد خانوار ۳.۳ نفر، خط فقر ماهانه برای یک خانواده متوسط در ایران حدود ۲۰ میلیون تومان برآورد می‌شود. در مقابل، حداقل دستمزد مصوب سال ۱۴۰۳ با احتساب مزایا به حدود ۱۰ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان می‌رسد؛ یعنی نیمی از هزینه‌های ضروری زندگی. این اختلاف نشان می‌دهد که بخش بزرگی از کارگران، کارمندان و بازنشستگان عملاً زیر خط فقر زندگی می‌کنند. افزایش دستمزدها تنها بخشی از تورم را جبران کرده و نتوانسته فشار معیشتی را کاهش دهد.

گسترش جمعیت زیر خط فقر؛ از روستا تا شهر

بر اساس گزارش‌های مرکز آمار و پژوهش‌های اقتصادی مستقل، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار دارند و در برخی مناطق روستایی یا حاشیه‌ای، این نسبت به بیش از ۵۰ درصد می‌رسد. افزایش شدید قیمت مسکن، رشد بهای خوراک و انرژی، و ناکارآمدی نظام حمایتی از جمله دلایل این وضعیت است. اکنون بسیاری از خانوارها برای پرداخت اجاره، تأمین مواد غذایی و هزینه تحصیل فرزندان با بحران مالی روبه‌رو هستند و حتی طبقه متوسط نیز روزبه‌روز به مرز فقر نزدیک‌تر می‌شود.

کاهش قدرت خرید و فرسایش طبقه متوسط

پژوهش‌های رسمی نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۷ تاکنون فاصله جمعیت بالای خط فقر با این خط حدود ۲۲ درصد کاهش یافته است. به بیان دیگر، بسیاری از خانوارهایی که پیش‌تر در طبقه متوسط قرار داشتند، اکنون در آستانه فقر زندگی می‌کنند. بر اساس آمارهای بودجه خانوار، دست‌کم از هر ۱۰۰ ایرانی، ۳۱ نفر زیر خط فقر قرار دارند. کاهش درآمد واقعی و افزایش هزینه‌های اساسی، موجب کوچک شدن طبقه متوسط و افزایش نابرابری اجتماعی شده است.

شدت فقر و افزایش «فقیران شاغل»

اقتصاددانان از مفهومی به نام «شدت فقر» یاد می‌کنند؛ یعنی میزان فاصله درآمد خانوار فقیر تا خط فقر. بررسی‌ها نشان می‌دهد این فاصله در ایران در حال افزایش است. علاوه بر بیکاران، بخش بزرگی از شاغلان نیز با وجود اشتغال مستمر، درآمدی پایین‌تر از خط فقر دارند. این گروه که از آنان به عنوان «فقیران شاغل» یاد می‌شود، بازتابی از اختلال ساختاری بازار کار و تورم مزمن در اقتصاد ایران هستند.

بیکاری پنهان و فشار بر اقتصاد خانوار

طبق برآوردها، حدود ۱۲ میلیون نفر از جمعیت کشور در سن کار، اما غیرشاغل و غیرمحصل‌اند. نبود فرصت‌های شغلی پایدار و فرار سرمایه از بخش‌های مولد، موجب خروج بخش بزرگی از نیروی کار از چرخه تولید شده است. نتیجه آن، افزایش بار مالی بر خانواده‌ها و تشدید فقر ساختاری است. حتی خانوارهایی که یک یا چند شاغل دارند، به‌دلیل تورم بالا و هزینه‌های اجاره و خوراک، در تأمین معیشت ناتوان شده‌اند.

فقر اقتصادی در حال تبدیل شدن به فقر اجتماعی

فقر امروز در ایران صرفاً یک پدیده اقتصادی نیست؛ بلکه به‌تدریج به مسئله‌ای اجتماعی و ساختاری بدل شده است. کاهش قدرت خرید، گسترش نابرابری، رشد بیکاری و کاهش دسترسی به خدمات درمانی و آموزشی، نشانه‌هایی از تغییر بافت طبقاتی جامعه‌اند. اقتصاددانان هشدار می‌دهند در صورت تداوم روند فعلی، طبقه متوسط از میان رفته و فقر به بحرانی ملی تبدیل می‌شود.

راهکارها؛ از مهار تورم تا بازسازی نظام حمایتی

کارشناسان تأکید دارند که برای مهار فقر، باید سیاست‌های اقتصادی کشور از پرداخت‌های حمایتی مقطعی به سمت اصلاح ساختار درآمدی، کنترل تورم و ایجاد اشتغال پایدار تغییر جهت دهد. بازتوزیع عادلانه یارانه‌ها، اصلاح نظام مالیاتی، حمایت از تولید داخلی و شفافیت در تخصیص منابع از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های این مسیر است. تنها با چنین رویکردی می‌توان امید داشت که روند فقر متوقف و فاصله طبقاتی به‌تدریج کاهش یابد.