هشدار درباره سناریوی ونزوئلایی؛ پیامدهای تأخیر در تک‌نرخی‌سازی ارز

به گزارش پایگاه خبری سرمایه و بورس، حسین عبده‌تبریزی، اقتصاددان، در یادداشتی به بررسی ضرورت و چالش‌های تک‌نرخی‌سازی ارز در ایران پرداخت و تأکید کرد این اصلاح ساختاری مهم باید چهار دهه پیش انجام می‌شد؛ اما به‌دلیل پیچیدگی‌های سیاسی، بودجه‌ای و نهادی تاکنون به تعویق افتاده است.

چرا تک‌نرخی کردن ارز در ایران به تعویق افتاده است؟

عبده‌تبریزی با اشاره به اینکه تقریباً هیچ کشوری با تورم‌های بالا نیز نظام چندنرخی ارز را ادامه نمی‌دهد، تأکید می‌کند چندنرخی بودن ارز در ایران نه یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک انتخاب سیاستی بوده است. به گفته او، نرخ ارز در ایران صرفاً قیمت یک دارایی نیست، بلکه به بودجه دولت، سیاست خارجی، تجارت و انتظارات تورمی گره خورده و طی سال‌ها به سازوکار تأمین مالی دولت و برخی گروه‌ها تبدیل شده است.

موانع سیاسی و نهادی تک‌نرخی‌سازی

این اقتصاددان توضیح می‌دهد که علاوه بر مقاومت گروه‌های ذی‌نفع، جریان‌های سیاسی – به‌ویژه گرایش‌های چپ – همواره با تک‌نرخی شدن ارز مخالف بوده‌اند و آن را اقدامی بازارگرایانه دانسته‌اند. در مجلس نیز طرفداران جدی چندنرخی بودن وجود دارد و این ترکیب پیچیده منافع و برداشت‌های نادرست باعث شده تک‌نرخی کردن ارز موضوعی پُرریسک در ذهن سیاستمداران و افکار عمومی تلقی شود.

چندنرخی بودن ارز؛ منبع درآمدی پنهان دولت

عبده‌تبریزی یکی از موانع اصلی اصلاح را پیامدهای مالی آن برای دولت می‌داند. او تأکید می‌کند اختلاف نرخ‌های ارز مانند «مالیات پنهان» بر اقتصاد عمل می‌کند و منبع مهمی برای درآمد غیرشفاف دولت است. با تک‌نرخی شدن ارز، دولت ناچار می‌شود هزینه‌ها را کاهش دهد و مالیات‌ها را شفاف‌تر کند؛ بنابراین تک‌نرخی‌سازی بدون اصلاحات بودجه‌ای پایدار نخواهد ماند.

برندگان و بازندگان تک‌نرخی شدن ارز

بر اساس تحلیل او، صادرکنندگان، تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی شفاف، برندگان اصلی حذف نرخ‌های متعدد هستند؛ زیرا رانت و فساد کاهش می‌یابد. مردم نیز از حذف امضاهای طلایی منتفع می‌شوند. در مقابل، واردکنندگان رانتی، شبکه‌های غیررسمی انتقال ارز، واسطه‌ها و تراستی‌ها بزرگ‌ترین بازندگان خواهند بود. او هشدار می‌دهد اگر تک‌نرخی کردن در شرایط تورمی و کسری بودجه شدید انجام شود، هزینه‌ها بر دوش مردم خواهد افتاد و نتیجه‌ای جز بی‌اعتمادی بیشتر نخواهد داشت.

بدترین سناریوی ارزی از نگاه عبده‌تبریزی

این اقتصاددان با اشاره به تجربه آرژانتین و ونزوئلا، بدترین مسیر ممکن را «دلاریزه شدن اجباری» می‌داند؛ زمانی که دولت کنترل بودجه و تورم را از دست می‌دهد و پول ملی اعتبار خود را از دست می‌دهد. در چنین وضعیتی، نرخ رسمی و آزاد به‌زور یکی می‌شود، اما نه از مسیر اصلاحات، بلکه از مسیر فروپاشی.
او توضیح می‌دهد در ونزوئلا پس از دلاریزه شدن نیز مشکل حل نشد، زیرا دولت همچنان قیمت‌گذاری دستوری را حفظ کرد و بازارهای سیاه جدید شکل گرفت.

هشدار نسبت به خطرات پیش‌رو

عبده‌تبریزی هشدار می‌دهد اگر درآمد ارزی ایران در اثر تحریم یا تشدید تنش‌ها کاهش یابد، خطر ورود به همان مسیر ونزوئلایی وجود دارد؛ مسیری که در آن قیمت‌ها آزاد می‌شوند اما اقتصاد آزاد نمی‌شود و مردم تنها بار گرانی را به دوش می‌کشند بدون اینکه اصلاحات نهادی رخ دهد.